Os lobos, que veñen os lobos...!

National Geographic

Os 'lobos' de hoxe andan ceibes polas aldeas de Caldelas: un home, coroándolle a cabeza a neve dos anos, seica se atopou no camiño de Espiñas con tres lobos: disque parecían figurantes  para un film dos canis lupus bípedes, lobishomes, licántropos, lobos de xente ou como demo se diga. Por estes lares desta terra vaciada de xente, ovellas hai anos que as levou o demo; as pitas, tamén voaron, mal como puideron; coellos, non sei, pero vellos aínda quedan un mangado deles ciscados polos vilariños da contorna. Lobos, coa denominación de orixe canis lupus, xa non se ven dende hay anos, porén de cando en vez outros lobos sucedáneos aparecen, un que outro, polos rueiros por ver de trincaren algún vello descarreirado.

Unha tardiña, amosaron os falsos lobos perante a un coitado vello que ía indo paseniño de Fiós a Espiñas, mentres sumaba unha puñada de euros aforrados da paga, multiplicándoos en pesetas, recendendo ó seu redor carne de cristián para os lobos.

–Imos ver –dixo o lobishome máis vello: Aí tedes manduca e comedela, hai que morderlle os cartiños que garda o vello na faldriqueira.

–Os lobos que viñan cara min –comentaba o vello no faladoiro do atrio– cos dentes regañados axiña haberían de fuxiren co rabo entre as pernas, de probaren a menciña dun estadullo que non puiden agarrar dun carro e, parvo de mín, un dos lobos, listo coma un allo, por arte malabar, falándome en cristián, ripoume nun tris os cartiños do peto da faldriqueira que gardaba para para arranxarlle uns feixes de herba para a Linda e mais a Castaña, que me ofreceu un veciño, neste duro 'inverno' de neve callada nos eidos. 

O vello dos Fiós quedou no medio do camiño a velas vir coa faciana debuxada de momia asombrada, como se lle arrearan, así polas boas, un sopapo no queixo, ollando ó lonxe a capela de Triguás, que remedia as dores de moas.

–Os lobos vanse arrimando a ti, como tal cousa, en nun descoido danche unha trabada– explicábase o vello para os seus adentros na escuridade da alcoba, que seica perdera a fala de cristián nun suspiro por causa dos ollos magnéticos das feras.

O psicólogo clínico bailaba dubidoso co diagnóstico, agorafobia ou mutismo electivo: o derradeiro avó dos Fiós, xa no 'inverno' da súa vida, enmudeceu na fala, mais coas vacas e mais co burro seica falaba coma un descosido. 

–Que xa non hai lobos, avó! –dixo Marta cos ollos abertos coma pratos. 

–Habelos, hainos, aínda que os de agora veñen disfrazados de compadres.  

–Pois, que os recaden no Foso do lobo dos Torgás! –rematou a nena con razón.

E, como resultas do encontro cos lobos, disque o señor ‘Inverno’ dos Fiós, disculpando, fixo mutis polo foro moito antes da caída da folla, vivindo, sin vivir, illado nun pucho de la, nun verao sen sol, na caída da candea dos castiñeiros.

Don Froilán, outro porco de pé

Froilanciño, de cando estaba a andar a catro patas, xa gustaba de fozar no bulleiro dos camiños nos días de choiva e de se meter na arca dos farelos os días enxoitos, onde gozaba abondo envorcallándose na fariña coma un bacoriño.

Anos despois, de seminarista, ascendeu a porco de pé: nos días de solta gustaba de acudir á beira dos alambiques nas noites de destila coa fin de encher o fol co viño novo acompañado de figos pasos, e de aparvar a mente chiscando na augardente que estaban a destilaren os potes coa monotonía que é de seu.

Polo día asistía ós cregos da bisbarra, cantando algún responso nos enterros e cabodanos, pensando na comedela que había de vir despois na casa do finado, que deixara a mesa posta antes de morrer, avisado pola curuxa.

Xa de crego, coido que en Cristosende, non perdoaba ir de fartadelas ás festas nin de acudir ás bandulladas nas matanzas das casas con fachenda, onde comía e bebía ás bocas cheas, colorado e babexando coma un marrao. Na sobremesa, xa chispa, era dado a falar de mulleres, esquecendo a súa condición de célibe, sacando a súa lingua de camaleón de cando en vez para relamber os reguiños de graxa que baixaban, paseniño, esvarando polas meixelas, zumegando o unto deica escorregar polas engurras que conducían ós buratiños das comisuras dos beizos. De tal xeito que a manteiga que estaba a destilar entraba outra vez no circuíto do pote do seu bandullo, volvéndose a repetir o proceso da destila, polo que seica fora contratado por Normaderm para os ensaios clínicos dos novos produtos esfoladores de peles graxentas, así que o seu traballo en adiante consistiu en encher o bandullo unha e mais outra vez, que os técnicos estaban feitos uns lobos, para logo suar os lípidos e aplicar as novas cremas de limpeza e comprobar os resultados en táboas estatísticas.

Don Froilán, xa vello, ascendeu na súa carreira de cura porco, dispensando, a arcipreste marrán na nobre vila de Castro Caldelas. (Unha homenaxe a Vicente Risco). 

O Tres

Viquipédia

Troco, o can orfo do Tres, corría como cacho nun cribo, sen acougo, de acó acolá polo dédalo de carreiros e mais canellas que parten de Fondodevila deica ó mosteiro de Santa Cristina á procura de ‘Ítaca’: a compaña agarimosa do Tres. Moi amigo, o Tres de Portela, de quentar o caldo de nabizas no trespés da lareira e de triunfar en copas: en tres copas de viño antes do almorzo para entrar axiña, coa lingua solta, en debates de rango metafísico co ‘Inverno’ dos Fiós na hora do vermut, ó pé da barra da cantina do Pepe, encerellados co tema recorrente das bondades da demouca dos carballos. Desto aínda rebulían os nenos nas escolas e, á tardiña, nos carreiros tralas vacas, roendo unha onza de chocolate Casares de Teimende, dando sentido e futuro ás parroquias de Parada de Sil.

O Tres fora criado con papas de fariña milla, como todo fillo de veciño, nacido nun berce de familia de pouca habenza, logo medrara como o pan a medio cocer, feliz á súa maneira, iso si, malia que todo lle parecía enguedellado ou desenfocado dende aquel día que quedara a media luz, chosco dun ollo, por causa dun esbirro endemoñado que lle viñera do fol de debaixo do peito, mentres andaba a ripar tres mangadiños de herba para as tres ovellas churras, encerradas nun cortello; no alpendre, mentres, tres pitas co cu desplumado, aterecidas de frío, cacarexaban polo baixiño.

Entre as fazañas do Tres, que arreo se contaban nos faladoiros, están a de trincar tres copas de augardente; de prender co chisqueiro tres pitos á vez, dous no nariz, e mais doutro nun recanto da boca;  enlearse en disputas co misterio de Deus uno e trino; que retornara da emigración manco, despois de traballar no restaurante Aux 3 Suisses, con só tres dedos nunha mao; seica gustaba presumir de delfín de Neptuno, co seu tridente, cando acudía en soños como seareiro á ribeira do Manzanares de Madrid; o dedo ‘escachapiollos’ e mais o mainiño, dicía que lle quedaran machicados no perfil da porta da cámara frigorífica do restaurant calvinista, a quen servira tres anos escravizado nos fogóns da cociña, dando mecha á fondue dos ricos.

Tres anos en Genève, compartindo alcoba con tres sicilianos, que tres eran tres porcos de pé –Dago, Fiorello e mais Silvanio– e ningún deles era bo; emporiso, un día marcado no calendario, volteou á terriña co dereito gañado á xubilación, a seguir amontoando cartiños sen traballar, en compaña do can Troco de tres meses, a piques de chegar o Tres á perfección de tal número cabalístico, porén un mal día finou, por un erro de cálculo no xogo de tres en raia coa teimada parca que viñera como cada ano, na rebusca da castañeira, a cobrar a maquía dos vellos da ribeira do Sil. De aí o alcume de o Tres, con perdón, que de certo lle cadraba.

Flores chorimas

flickr.com

Á meiga de Requián (Parada de Sil), fermosa aldea preto dos Fiós, onde moraba o señor 'Inverno', pegoulle tal golpe de risa que, mesmo, lle houberon de pingar as catro moas que lle quedaran abaneando nas enxivas, mirradas polo paso dos anos, como caen as castañas dos ourizos no souto de San Andrés, a mediados do outubro, mentres o viño novo das Albeanas, do cerengo de San Adrián ou, embaixo, no Outeiro está a soprar burbullas: cantigas da colleita que alegran as adegas dos ribeiraos de Sacardebois.                

            Disque a vella de Requián, un día marcado no calendario, fixo dedo a un veciño de Forcas que transportaba no sollo dun carro, turrado por unha parella de bois, unha carga pedras de mármore co gallo de arranxarlle un nicho á súa nai que estaba, a pobriña, a piques de finar no mesmo xergón floreado, recheo de la das ovellas a casa: la lavada, vareada, cardada e posta ó sol cada dous anos, moi propia para quentar o corpo nas longas noites de inverno, foi cargando de nenos a barriga da Florinda, saíndo cara adiante, un tras doutro, até sumar unha ducia: “Non quero máis fillos, non xa!”, refungaba a muller mentres daba golpes coa vara de castiñeiro bravo na la esparexida ó sol na corga de cerca...“non te me repoñas, eh! que máis pare unha coella” –lle dicía Benigno, o seu home, o cal, malia de aparentar pouca figura, seica estaba dotado de corna de boi grande, tamén padecía un xeito raro de empatía física: cada golpe de vara que daba Florinda para airear a la do xergón, Benigno queixábase, dando laios: ai! ai! ai!, mainiño, muller!, mala pécora! para!, que me doe abaixo.

   A vella de Requián, as codelas non as quere, o miolo non llelo dan, pola contra quedara ceibe dos abrazos dun home, malia que for un monicreque: chuchada e desdentada ela, polo paso dos anos, houbo de afuracar o panciño co furabolos para comerlle o miolo no recadén do carro, gustosa de escoitar, mentres comía o pan mol, o seu cantar queixoso.

            Unha mañá, axiña de persignarse ó pé do peto das ánimas de Teimende, saíu cara Forcas: en Espiñas, debruzada na parede dun valado, botoulle un aturulo á ribeira do Sil; en Forcas, ollou en fite o cruceiro, chorando bágoas porfiadas dos ollos, mais o Señor seica descolgou unha mao do cravo de pedra para facerlle un aloumiño, reconfortándoa dos choros.

            Preto da igrexa de Forcas, andaba por alí mexendo, facendo que facía se facer ren, o crego da parroquia, remangado de camisa.                                   

       –Meu Deus, que cousa máis fea, o cura vestido de home! –díxose para os seus adentros, antes de baterlle a queixada co tatexo de seu, perante ó señor abade que saía dunha caracocha do souto, preto do sagrado, onde entrara para aliviarse, mentres gardaba, co meneo de seu, 'o pito vichelocrego' dentro da súa gaiola.

Logo, tirou cara ó Mao. Ó abeiro do arco da ponte de Conceliñas, foi quitando os refaixos encebolados, un tras doutro, para as ablucións parsimoniosas como meiga que se purifica unha vez por san Xoán; cansa da liturxia para a viaxe, rematou a andaina polo canle da fábrica vella, agora inzada de flores chorimas deica deitar nunha tumba en San Vitor que lle cadraba coa ofrenda do pan encima do corazón, fatigado, cubrindo o corpo amolecido con ramallos de flores chorimas coroadas ó redor do pescozo con campaíñas de estalotes.

Entón, tras dunha luz amosou San Vitor no alto do penedo onde se erguía antano a súa capela. Axiña, dun brinco, baixou onda  muller, que se dispuña partir para a outra banda, a pecharlle os luceiros prendidos, mirando o ceo: ós poucos, o ollo do luar enfocou a antiga necrópole; as fervenzas do canón do Mao calaron: o manto da noite foi cubrindo de quietude o camposanto.

No cumio de San Lorenzo, a unha carreiriña de can, o cenobio de San Adrián; embaixo, no Mao, a fábrica da luz coa pasarela que enfía con Barxacova; enriba,  Cristosende: un triángulo máxico da Ribeira Sacra, cabalístico do número tres.

Bendito de Forcas

Cruceiro de Forcas (Turismo Ribeira Sacra)

Os feitos que se narran seica sucederon no concello de Parada de Sil. Desto xa medraron os carballos, claro está. Disque ‘Bendito’ era un home da montaña, que recibira este nome de elixido de Deus na  pía bautismal de san Mamede de Forcas, aínda que era máis coñecido, con chufa entre os veciños da contorna, polo alcume de ‘Benita’.  E logo de que familia era? –preguntou Marta, mirándome ós ollos.Coido que era fillo dunha familia de xudeus da terra dos Maragatos, naquela dedicados ós tratos do trasfego do peixe das Rías Baixas á meseta, coas mulas da serra de san Mamede a Estremadura e, mesmo, coa venta de panos da industria téxtil de Bejar. Home moi recatado á hora de cumprir os domingos, nos funerais e cabodanos, malia de ter unha fea costume, iso si, de andar ás voltas cos carallos, usándoos como comodíns, en contrapunto coa voz devota de muller agarimosa que lle saía das entrañas: abofé que lle quedaban os carallos saíndo da súa boca como a Cristo lucindo dúas pistolas no cinto, dispensando o símil.                              

      Recurso da linguaxe que o habería de sacar de moitos apuros, as cousas como son: disque o Bendito para enfiar á xeito tres palabras seguidas, cumpríalle unha liña de bosquexo: a cada puntada, unha pausa até articular a seguinte palabra, enchendo os ocos mudos da cadea da fala, mentres procesaba cun ‘carallo’ que lle cubría a espera. Un modo de falar que non casaba co nome de ‘Bendito’: de primeiras, abofé que lle pintaba ben, que soa a home santo e pulido de fala; porén, non era así no desenrolo dunha pequena conversa, na que pronto quedaba desvelada a pobreza de léxico nos dicires de uso diario deste home ambiguo, a medio levedar, que fora derivando dende mozo de ‘Bendito’ a ‘Benita’. 

      Emporiso, contan nos faladoiros que unha veciña de Margarida de Sacardebois, educada nas monxas clarisas de Monforte, casada en Forcas, un día de coresma á saída da misa, recriminara a Bendito no atrio de igrexa de ser un larafuzas na fala, ó pé do cruceiro de pedra, prédicas que caeron como auga no cu dunha cesta. Escoita a conversa:    

      –Ai, Bendito, como botas tantos esgarros por esa boquiña, que aínda o demo vai rubir do inferno a  cortarche a lingua! –díxolle dona Emérita de Margarida.

      –Boto os carallos que me saen da cona, e dígocho eu –replicoulle con voz de gata prosmeira, estoupando de risa un corro de nenos e de vellos, entretidos ollando a escena, mentres  repousaban  o cu na pena que sirve de base ó cruceiro.  

       –Ten conta da lingua, pastrán...! e non te me repoñas, rifoulle dona Emérita.    

       –Ben falado...!, sermonou un vello polo baixiño.     

Entón, de súpeto, tal como salta unha coella detrás dunha mata, o crego de Forcas, tras permanecer mudo escoitando a Bendito, acochado dentro da sotana da que amosaba o nariz colorada de can gardián, desapareceu nun amén, desexoso o corpo sacrificado de crego das augas arrefrías da poza que alimenta o vello muíño, voando coma un lóstrego cara á ponte de Conceliñas, afastando os ouvidos dos dicires ‘dígochoeu’ de ‘Bendito’, mozo indefinido de xénero, que amosaba cara fóra donaires de femia lúbrica dentro dun corpo que, abofé, non lle cadraba.

Aniceto de Miranda

Vista aérea de Sacardebois. Autor desconocido.

Como che dicía o outro antonte, querida Marta, xa de mocosiños, nos mandaba o pai coas vacas para o lameiro de Caborriba, que fendía en dúas bandas o regato de Senra con abundante auga para encher as caldeiras de rega. Toda a propiedade, sumando o lameiro, o pasteiro e mais a tapada, unhas tres hectáreas, estaba rodeada dunha mura cuberta con tapas de lousa. Un eido,  na montaña, herdado dos devanceiros da familia que se perden na historia da casa.          

     Subir a petada a Miranda con catorce cabezas de gando e mais unha mula, falsa; sen esquecer a presenza dalgún lobo espreitando entre os carballos co seu ollar magnético; os tobos por debaixo das penas, onde se acochaban as garduñas e raposos; na calor do verán, as cobras por diante dos nosos pés ou agatuñando polos toros dos carballos: abofé que atravesar a mesta fraga do Covelo tiña o seu que.

       Pola mañá cara arriba, o corpo arreguizado e algunha bágoa nos ollos; pola tardiña, cara abaixo xa de volta, o corpo solto, canta que te canta: “Por el camino verde, camino verde que va a la  ermita…”                                                                                          

     Era domingo, as campás estaban a tocar as segundas badaladas, os  veciños, que vivían ciscados polos casares colgados nas engurras das abas que baixan ata o Sil, as mulleres, ataviadas de loito cun pano cubríndolles a cabeza por respecto ós pais que estaban a repousar no camposanto, xurdían como formigas polos camiños e sendeiros para converxeren no atrio da igrexa: punto de encontro de mozos coas mozas lucindo o vestido da festa do Carme, de grandes e pequenos, de pobres e menos pobres.     

     As vacas gustaban triscar as uces no monte comunal que coroa a montaña por riba da fraga de Maraván. Por alí tamén andaba a Claudia de Senra coas ovellas e mais o seu burriño, Perico. De cando en cando, baixaba a Viana con dous garrafóns nas alforxas do burriquiño. Seica que esta muller gozaba como unha anana, desculpando, cunha cunca de viño no taco das once cun chourizo de compango, de volta do monte coas ovellas, que lle alegraba o corpo, que para outros praceres xa non atopaba acomodo.

       Afastado noutra banda do monte, que quedara sen repartir, para os veciños máis pobres, como dicía o meu pai: ‘xente sen casa nin brasa’, amosaba un home no alto dunha pena, estafermo como unha estatua, ollando o val do Sil. Aniceto e mais Bendito de Forcas gustaban, daquela, acudiren os domingos coas  vacas; as veces, Aniceto mataba o tempo, empoleirado no alto dunha pena, ollando a ribeira polo miúdo e ata onde lle chegaba a luz dos ollos intentaba escudriñar a chaira de Lemos, con pena e desconsolo, ó non distinguir alma algunha rebulindo nos eidos.

       De súpeto, a estatua cobrou vida no alto da pena do comunal,  unha escena  entre tráxica e cómica: escarranchado de pernas no alto do penedo coa impostura de botar unha arenga urbi et orbi, mentres ollaba as cortiñas do Val, as viñas soleadas de Amandi e mais o eterno percorrer do río Sil que se vai indo polo canón e se queda connosco nun intre conxelado na retina.  

     –"Me cago no infinito! todo é campo: non che somos nada, só unha fileira de formigas rebulindo polos sendeiros"– exclamou Aniceto de Miranda a Bendito de Forcas.