xoves, 6 de decembro de 2012

O furabolos



 

Venres, vai friaxe. Polo camiño real, un carro cantareiro cargado de toxos. De súpeto, uns berros de morte irrompen na ribeira do Sil. O resío da Casa Grande píntao de negro unha fumeira. Os rapaces, na matanza dos porcos, desaparecen, acochadiños nunha caracocha do souto do Sagrado.
          




Día da desfeita. Un picariño do caseiro, guiado polo demo, deulle por meter os dedos polos buracos de máquina de picar a carne e, coa outra man, nun tris, tras! o furabolos quedou arrebanado.
           
Unha noite, na que sopraba o vento polas físgoas da xanelas da alcoba do caseiro, deitou dun altarciño o frasco de alcohol coa reliquia dactilar, espertando o gato, que se puxo xogar co furabolos como fai cos ratos antes de fincarlle os dentes. 

Aos poucos, o índice xirou indicándolle a gateira da porta. 

O caseiro, alporizado, púxose afiar o gume da fouciña. O gato amosou de novo pola gateira. O home ollouno en fite, coma un moucho, mentres tentaba o fío da fouce, buscando coa mirada asasina o pescozo de Micifú, mais neste intre, arreguizado polo medo metido no corpo, antes do degolo, espertei esvaecéndose a arañeira que maquinaba  de cando neno.

domingo, 18 de novembro de 2012

Los ojos otoñales de la palabra



Antonio Carreño
Por Antonio Carreño, La Región
Memorias de memorias, paisajes que son recuerdos y olvidos, que son nuevamente recreados, línea a línea, sobre la página en blanco; trazos de añoranzas, lejanas y a la vez cercanas; un río, y un monte, un viñedo, y una campana repiqueteando desde el profundo silencio de la mañana; una mortecina anciana, cubierta de negro, camino de la iglesia, y un adusto labriego, entrelazando entre sus dedos un pitillo a medio hacer; o una joven vericueto abajo en busca de las berzas para el caldo del mediodía, y cuesta arriba portando sobre su cabeza la ola de amarillenta cerámica, llena de agua sosegada. O los cientos de esquilas tintineando camino de la yerba fresca, otoñal, o el paisano, arriero, mulatero, barquillero, indiano, serrador, que trae y lleva historias de su vida en continuo trasiego, cargadas de vivencias doloridas y silenciadas, jocosas y picarescas. Lejanas labores de aldea, ya perdidas, que quedan fijadas en los magistrales relatos de Eduardo Prieto Casares. Cuentos de cuentos, microrrelatos, estampas rurales, radiografías de memorias y paisajes, anécdotas sutiles, magia y mito, leyenda e historia, poesía y experiencia vivida. Realidad y ensoñación.

Y un espacio (la Ribeira Sacra) cuya paisaje, señero, quebrado, arisco, monacal, aturde la imaginación y da voz a un sentimiento aterido ante una lejana niñez, recobrada como memoria; arquitectura poética de espacios y tiempos ya idos, de la vida cotidiana rural, recónditos interiores humanos, de espacios mínimos: el barreño con la leche mazada, la colorada manteca, el fogón ennegrecido, el pan y la empanada recién horneada, las papas de maíz con le leche apenas ordeñada, o con leite mazado, las castañas cocidas o asadas, aun calientes, engullidas y acompañadas con sangrienta morcilla; el jolgorio de familiares y amigos, que llegan y ayudan; que beben y cantan; que maldicen y comen hasta el hastío o el cansancio. 
 
Y los cuentos contados por un vecino o por un tonto travieso que nada o mucho significan: la moza en cinta, el clérigo enamoradizo, los amores detrás del heno seco, recién amontonado, el pulpo en la feria, la joven alocada por rotos amoríos, perdida por el monte, o el siniestro asesinato por deslealtad y amor frustrado. O por avaricia, o por unos pleitos nunca ajustados, o por unas aguas que se desvían ilícitamente, o por unas lindes que se alteran a capricho, o por la presencia del furtivo que se hace con lo ajeno. Y el ronco sonar de las campanas a difuntos. Porque en este paisaje arcádico de la Ribeira Sacra, deslumbrante, mágico, mítico, monacal, también se asienta el viejo tópico Et in Arcadia, Ego. 
 
Da que pensar. Monólogos con uno mismo, diálogos quebrados, filosofía llana de la vida, hacer que se hace sin hacer nada, andar imaginativamente y escribir para que lo acontecido o imaginado se fije como historia. Y ya sea historia. Y nunca olvido. Documentos literarios (los cuentos de Eduardo Prieto Casares) que son a la vez testamentos de vivencias ya transidas de eternidad. Se ubican y se forman en un lugar llamado Ribeira Sacra donde la escritura ya es memoria de inusitadas cartografías de espacios a modos de iconos y emblemas, reales, culturales y simbólicos: capillas, monasterios, cruceros, ánimas del purgatorio, novenarios, voces monacales, religiosidad y atavismo, pozo del lobo, montaña y ribera, touzas y lameiros, monólogos de viejos, canto del cuco, neblina otoñal, primavera festiva. 
 
Y dos grandes ejes que mueven el discurso tradicional de la cultura de Occidente: oralidad y escritura, lo oído ya escrito. Se narra sin decir lo suficiente, afirmaba el maestro ruso Anton Chéjov. Y sorprende la presencia de lo extraño o inquietante, lo siniestro (Freud): breves arquitecturas humanas del sentimiento y del desamor. Arte de lo particular, de la descripción minimalista: una telaraña, el interior de la vivienda, la poda y la cava de la viña, el castaño centenario, el silbato del capador. Acallada sinfonía que agrupa en sus variados ritmos lejanas vivencias del niño que lejos recorre de nuevo los espacios de la niñez y da luz, ya desde la sombra borrosa de lo vivido y lo imaginado, a un andar imaginado, visual, memorístico, emblemático y textual: un espacio rural y humano lleno de magia y de encanto memorial llamado Ribeira Sacra.
(Parada de Sil)

mércores, 7 de novembro de 2012

Francisco Magide, alcalde de Parada de Sil



Co repouso que deixa o devir dos días, coido que estamos na altura de poder analizar serenamente os resultados das últimas eleccións autonómicas, nas que o voto da oposición socialista sufriu un gran revés no eido galego, agás en contadas demarcacións.

Se miramos cunha lupa o mapa de Breogán estampado de azul, chispea vermello o lugar do curso do río Sil na altura que se encaixa nun canón: na banda dereita, o Santuario de Cadeiras; á esquerda, os Balcóns dos Mouros, en Parada de Sil, o segundo concello con máis votos relativos do PSdeG, 54,98 %,  un 29,15% para o PP, xa que logo pintan bastos para Feijoo nesta terra de pataos (socalcos) da viticultura heroica, rica en valores paisaxísticos e cun patrimonio histórico-artístico e mais etnográfico, incrible aos ollos dos que nos visitan.

Abofé que o patrimonio do concello, físico e mais o inmaterial, vai gañando valor engadido coas iniciativas da actual corporación que preside don Francisco Magide: home curtido nunha longa andaina no sindicalismo, no eido da educación, con dúas eleccións gañadas por maioría absoluta no seu haber, disque vai deixar unha pegada inesquecible neste concello. Certo.

O alcalde, Paco para os veciños, unha persoa afable e sagaz, firme de principios, Bizarro por parte de mai, é un home que sabe coma ninguén sintonizar co sentir da súa xente, con empatía para escoitar e debater as propostas xurdidas nas xuntas de portas abertas do concello: “A proximidade coa xente na ágora, o debate aberto cos cidadáns é a orixe da política e da democracia –escoiteille dicir nunha entrevista radiofónica. 

Como resultas dos proxectos consolidados en realidades, malia á seca nos orzamentos pola crise, podemos citar no haber da actual corporación municipal, en colaboración coa oposición: A escavación arqueolóxica da necrópole medieval de San Vitor; A transformación da vella fábrica da luz nun albergue; A longa pasarela de madeira que serpe ao carón do río Mao, un recuncho máxico da Ribeira Sacra. 

Hai que subliñar tamén a promoción de actividades lúdicas, deportivas e culturais levadas a cabo polo concello, coma as homenaxes aos veciños destacados no día das letra galegas; sen esquecer, no eido da educación, a nova guía didáctica que o concello ofrece, axeitada aos tres niveis de educación obrigatoria –Infantil, Primaria e mais Secundaria– que xurdiu co gallos  de que os escolares puidesen gozar dunha visita guiada a Parada de Sil, e traballaren os estudantes contidos e competencias globalizadas: un día de lecer no corazón da Ribeira Sacra que, de seguro, lembrarán con agrado a medida que vaian medrando.

venres, 26 de outubro de 2012

O día dos Santos




Magosto, “magus ustus”, festa máxica ao carón dunha gran fogueira, culto á fecundidade; celebración celta de honra á mai terra no equinoccio outonal, o mes noveno do calendario romano; Alfa e mais Omega, disque o nove é o número do home: nove meses cómpren para nacer; nove, para o día dos Santos, festa do “Samhain”, fin do verán; noite de “Halloween” de pantasmas, de ánimas e de fadas. A natureza, esgotada tralo estío, vai pegando no sono, en troques, o maxín está a tecer lendas de tempos pasadíos, na altura do ano na que sopran as ventadas, espindo de follas aos castiñeiros, e disque a parca anda cravuñando a gadaña, para lucila nas danzas da morte, antes de petar nas portas de quen quixer. Tocan a defuntos: o crego tomará os hábitos da néboa que está a suar o río Sil para cantar, axiña, responsos de despedida no sagrado de Sacardebois.

       /Lume con recendo/ fogueira de cozos/de caracochas, ardendo/festa dos druídas/é o inicio do inverno/estoupan os foguetes/ nos eidos ermos … /

     Un vello anda queixoso de que xa non quece, pois o sol, peneirado polas nubes do outono, vén morno; as castañas louras estoupan no fogar, bota de viño novo a medio encher, non lle dan acougo; primeiro, o lume pobre de frouma e de garabullos; por riba, achas fendidas de carballo: leña seca apañada no monte para alimentar a fogueira; festa familiar, a do magosto, de grandes e pequenos na data de San Martiño, día de andaina polo monte de troula cos amigos.

    “Acabáronse as vendimas/ veñen as esfolladas/ para comer coas mozas/ catro castañas asadas”/ –di a copla.

        Maos negras tisnadas de cinsa para deixar de loito a cara de rosa da mociña pola que ten o sentido no aire; en troques, o seu o avó repousa o peso dos anos encima dunha pena, outeando a quietude do eterno fluír do río, lembrando tempos fuxidíos, mentres a fría pedra teima en roerlle o cu, fraco de chicha; paseniño, medindo os pasos coa caxata, retorna de novo ao carón da fogueira que está a recender unha queimada que lle ha de purificar as lembranzas retidas no seu caletre.

        Máis adiante, en San Martiño de Sacardebois, na ribeira de Parada de Sil uno recoñecido contador dos quefaceres da ribeira continúa a recitar unhas sinxelas trobas como resumo da festa rachada do magosto de san Martiño:

             /Brasas de cepas vellas/chourizos ao inferno/viño novo das Albeanas /fresquiño dos cubetos/trala Andaina da Castaña/polos camiños vellos/no corro, corre máis o viño/cá auga do rego /axiña soará a música/cos bailes de achego/estamos na ribeira/onde un se pon cego/comer e beber a eito/como no mosteiro, os cregos/ apertas cumpridas/a todos de San Martiño/ deica o ano que vén/ ídevos indo... devagariño//

mércores, 17 de outubro de 2012

Parada de Sil: a castañeira



De cando neno, as rodas dos últimos carros coas arcas cheas de uvas da vendima esmagaban as primeiras castañas temperás caídas na pista de Barxacova: os soutos limpos, cos arellos arranxados nos lugares ladeiros para reteren as castañas, están a espera de regañaren os ourizos nos soutos da Ribeira.
           Para apañar as castañas hai que dobrar o carrelo, os ourizos pican todos, que non son pementos de Padrón, logo apandar cos sacos á pista máis próxima, as cabalerías desapareceron das carriozas e camiños de ferradura e, por encima, veñen a importunar as chuviscadas do ceo acompañadas de vento rebuldeiro que adoita vir xogar coas saias das mulleres e mais coas follas na altura de tódolos santos.
            Pola noite, é costume asar as castañas na prancha da cociña económica, acompañadas de cerrotes atopados nos soutos, sen esquecernos de amosegalas cunha navalla, que moitas estoupan como petardos. Despois das castañas, regadas co viño novo, un prato de caldo de nabizas abofé que senta ben para quitar a friaxe do corpo, non é?
            As castañas bótanse ás cestas cun ruxido estrepitoso e seco: cómpre ter bo tino para encestalas. As mulleres usan máis o mandil que se baleira directamente no saco. As primeiras en pingaren véndense como Deus manda e, ao cabo do día, dúas ou tres persoas, de andaren lixeiras, poden xuntar uns cartiños constantes e chichantes, que veñen, como as castañas, caídos do ceo; porén, as serodias e as máis ruíns quedarán para cebar aos xabarís, porque xa non se fai a rebusca para secalas no canizo ou no sequeiro:  co lume que vai ardendo de vagar, tempo de contos, de lerias, e de lobos á beira das brasas de tres cozos dun vello castiñeiro. As castañas, xa limpas, metíanse nas arcas de madeira que repousaban no faiado das casas con haberes. Durante todo o ano íanse comendo cocidas, acompañadas de chourizos, morcillas ou con leite. As castañas foron o alimento básico de animais e persoas durante moitos séculos, pois a pataca non veu da América até o século XVI. 
           E resta por dicir que a unidade de medida das castañas era a tega; noutros lugares, o ferrado. Daquela, era frecuente no Concello de Parada de Sil, o troque de produtos da montaña polos da ribeira. Por poñer un caso, unha ola de medida de Gundivós, nova do trinque para o viño, ou para a auga da fonte, podíase trocar por unha ola de castañas da ribeira. E para rematar, a seguinte adiviña que me veu á cabeza, de cando andaba coas vacas no monte: “Alto está, barbas ten e, cando lle dá por rir, perde todo o que ten.” 

domingo, 30 de setembro de 2012

Os Casares de Parada de Sil


‘Casares’ é un apelido de orixe vasca, que en romance vén ser coma se dixéramos un sotobosque, breña ou cousa parecida. A Casa Solar dos ‘Casares’ seica tivo o seu berce no lar de Alza, desto xa medraron os carballos, claro; agora Alza é un barrio de Donostia dotado co ‘Centro Cultural Casares’, en honor a esta familia de avoengo. Disque unha liña destes Casares foi parar a Cantabria, arraigando longos anos na aldea de Toranzo: ao parecer, desta rama montañesa procedemos os Casares de Parada de Sil, a ver como cho explico, sen enredarme nas pólas desta árbore xenealóxica.
 

Francisco Casares figura como tallista-escultor no censo de Ensenada de 1756. Certo. E disque partira de Cantabria cara Parada de Sil co gallo de cubrir a ábsida do Mosteiro de Santa Cristina cun retablo barroco, ao gusto da época, e que tivera casa e lareira en Fondodevila, onde arraigara ao carón do Sil. De Francisco Casares, o noso devanceiro artista, descendemos tódolos Casares de Parada de Sil: José Casares, o xastre que deixa aos veciños feitos un pincel; a súa sobriña, a panadeira, que elabora as mellores bicas da contorna; na ribeira, os da Casa de Viana, e mais outros. (O retablo devandito pódese ollar na igrexa de Sacardebois, grazas ao empeño e bo facer na súa restauración levada a cabo por Helito do Sagrado, artesán e mais ebanista primoroso).  

Outra puntada no perfil dos Casares de Parada: Casimiro Casares,  neto do escultor, foi concelleiro do Concello, cando daquela estaba nas maos dos liberais, con José Gómez de Páramo á cabeza. E resulta que o fillo de don Casimiro, Tomás Casares, médico el, veu na conveniencia de casar coa rapaza de don José Gómez de Páramo, a señorita Ramona Gómez Losada, filla vinculeira da Casa de Viana, así que deste xeito, o apelido ‘Casares’ pasou a intitular a miña liñaxe.

E para rematar o desenrolo do devir da familia Casares, só falta engadir que os nosos devanceiros, víronse implicados na política e na guerra, servindo tanto por mar como por terra ao rei Alfonso VIII, xunto a quen loitaron na batalla de ‘Las Navas de Tolosa’, en 1212. Os anais da época falan de Don Juan e don Pedro Casares que formaban nas filas de Don Diego López de Haro, señor de Biscaia, segundo vén testemuñado no traballo manuscrito de Sebastián Lisazo, titulado: ‘Nobiliario de los Palacios, Casas Solares y linajes nobles de la Muy Leal y Muy Noble provincia de Guipúzcoa’. Nobreza de alma que, con certeza, herdamos tódolos Casares do Concello de Parada de Sil.

Escudo de Armas. Escudo acuartelado: 1º y 4º, en campo de prata, un xabaril de sable andante; 2º y 3º, nun campo de ouro, unha torre de gules. Concello de Parada de Sil, o berce da Ribeira Sacra. 

Loas o meu fillo Eduardo que andou á procura destes datos da liñaxe Casares cos que artellei o artigo que acabas de ler.