As fillas da caracocha, o río dos esquecementos: relato 7

                                                                  

_____________________________________ 

                               

                    Relato  7

                             

                            Faragullas de ourego

“Ourego. Herba olorosa perenne da familia das labiadas (Origanum virens), de flores brancas ou rosadas en espiga, moi usada como condimento. A zorza dos chourizos pode levar ourego”. 

O río dos esquecementos    

                                                                      

Xa na idade antiga se dicía que os desafortunados que bebían das augas quedas do río Leteo, o río de Hades, que vertía os recordos na lagoa Estigia, perdían dun golpe toda a memoria acumulada. 
                                                                                                                   

     Mira, Claudia, os escravos romanos, un bo día, colocaron unha lousa no foro de Roma, logo colocaron outra diante da primeira, despois outra e mais outra e así, lousa tras lousa sementaron de vías o imperio. Certo, como reza nos libros de historia, que ti coñeces. Despois de moitas andainas de conquistas de terras bárbaras, os milites romanos chegaron ós limes de Gallaecia: o río Limia.   

                                                 

     Ante diem sextum kalendas Martias, 138 a. C., os soldados romanos quixeron ver no río Limia o río Leteo, o río dos esquecementos da mitoloxía grega, de maneira que se negaron a mollarse nas augas do río sagrado por mor de non quedaren coa mente in albis, tanquam tabola rasa, como falaban eles. Di a lenda que ante o plantón do seu exército de cruzaren o río dos olvidos, o xeneral Décimo Bruto, alcumado “Galaico”,  pasou á outra banda, enarborando un estandarte como sinal de vitoria. Axiña, comezou a berrar os nomes dos soldados acampados noutra orela. 

     –Caprenius Rusticus, berrou o nome do primeiro soldado, que fora recrutado cun rabaño de cabras nos montes etruscos. 

   –Aulus Reburrus, berrou estoutro nome, un mozo repetidor da ESOR da Academia Palatina, recuperado para o exército. 

      –Florius Eunucus, enrolado pola leva, mentres coidaba ás virxes vestais.                     

    –Flacius Flaccus, o miles que estaba a tentar coa man se un oso do Val da Limia lle rillara un cacho de chicha do óso dunha canela.

    –Veranius Ostianus, levado polo cónsul patricio para a campaña do Xeneral Galaico, cando coidaba das hamacas na praia da Ostia.

     A seguir, os miletes romanos cruzaron a raia do río. Mais como a lenda debía continuar por moitos anos, un soldado, despois de cruzar o río Limia, amosaba estar voando, matinando nos biosbardos non sei que lerias. 

              

     –Canta o teu nome, soldado romano! –díxolle o xeneral Brutus.                                                            –“Ninguén” é o meu nome –contestoulle a secas. 

    –E logo, non es Vinicius, filius dos Caldius? Vinicius: “Doce viño do olvido”. Caldius: “O demo que fai ferver os caldos nas adegas, onde se evaporan os recordos” –dixo para os seus adentros o soldado descarreirado tras perder a memoria. 

As fillas da caracocha, memoria histórica

_______________________________________  

                               
                                6

                    Faragullas de ourego

“Ourego. Herba olorosa perenne da familia das labiadas (Origanum virens), de flores brancas ou rosadas en espiga, moi usada como condimento. A zorza dos chourizos pode levar ourego”. 

Memoria histórica

Escoita, ó comezo da guerra tiña eu un taller mecánico en Ordes con dous coches, un pequeno utilitario para o servizo do taller e un Ford T Sedan de sete prazas que usaba para o transporte de viaxeiros entre Ordes e Santiago. Na vila só  conduciamos o teu pai, que xa o facía con trece anos, e mais eu: isto foi, Claudia, o que lle dixo o bisavó de Santiago ó teu avó.                                                                                                  

     Unha mañá, presentouse a Garda Civil no meu taller cunha orde escrita para requisar os dous vehículos da familia, advertíndome da obriga de presentarme no cuartel cantas veces fose chamado, de día ou de noite, considerándose a posible ausencia como motivo de consello de guerra. Unha noite, a iso das tres da madrugada, presentáronse dous números da Benemérita na miña casa e coas culatas dos mosquetóns empezaron a aporrear na porta, chamándome a berros: "Vístete rápido e acompáñanos, que tes un servizo". Unha vez montados no Ford, ordenáronme dirixirme á casa dun veciño, pouco amigo de misas. Os golpes secos coa culata dos mausers nos remaches de ferro na porta de madeira resoaron metálicos e ameazantes, rompendo a quietude da noite: sons de mal agoiros dos paseos nocturnos.                                                                                      

     O pobre home, quizais de tendencia comunista e amigo de lecturas, asomouse ó balcón en panos menores.   

                                                                                                 

     –Vístete e acompáñanos –díxolle un dos gardas.                                                        

     –Por que me buscan a min? eu non fixen nada –preguntaba dende a ventá.     

     –Se non te queres vestir, dá igual, para onde vas ir... –advertíronlle.                                 

     –Toma a estrada de A Coruña –díxome o garda que ía ó mando.                                  

     –Agora, desvíate por esa pista, á dereita –engadiu, de alí a pouco.                             

     –Para! e enfoca ese silveiro que hai nese valado –ordenáronme.                               

     –Baixa do coche, que che chegou ou momento do paseo! –oín que lle dicían. 

         

     De alí a pouco, escoitáronse dúas detonacións de fusil. Logo, os dous gardas civís colgaron as armas ó ombro, subiron ó coche e prenderon dous pitos. Neste momento, o rapaz baixou a cabeza, colleuna entre as súas mans e botouse a chorar: “Deixa os focos do coche acendidos e enfoca ese valado”, repetía unha e outra vez, entre saloucos. Pasado un tempo comentei ó meu pai o que me contara o meu avó: mentres me escoitaba, notaba que se ía poñendo cada vez máis serio, cambiándolle a cara a paso acelerado, facendo xestos que non sabía eu como interpretar.   

     Nunha pausa, díxome: “Cando non ía o teu avó, porque dicía que estaba malo ou chegaba borracho á casa, berrando como un tolo de atar, tiña que ir eu, con só quince anos, a dar o macabro paseo no medio da noite. Mais, un dos gardas adoitaba dicirme, antes de apertar o gatillo do fusil: “Marcialiño, ti mira pra outro lado”. Memoria da guerra que se vai lavando no río dos esquecementos.

As fillas da caracocha, as bondades do lume

_______________________________________  

                               
                                  5

                    Faragullas de ourego

“Ourego. Herba olorosa perenne da familia das labiadas (Origanum virens), de flores brancas ou rosadas en espiga, moi usada como condimento. A zorza dos chourizos pode levar ourego”. 

As bondades do lume

O home antecesor, o noso tataravó, querida Marta, que lle tocou vivir nos albores dos tempos, foi aprendendo a dispor dos recursos que lle brindaba a natureza, daquela inhóspita para un indefenso e desvalido homínido.   

                                                                  

     Mais o Homo Erectus, que foi gañando a verticalidade até plantarse como bípede coas mans ceibes para afiar un óso contra unha pedra ou, mesmo, artellar un coitelo cun cacho de sílex, disque coa avantaxe dun cerebro máis desenvolvido, foi descubrindo novas tecnoloxías, daquela revolucionarias, destacando dous achados decisivos para o porvir da humanidade: o invento da roda e mais o segredo do lume.                          

     Logo, habería de presentarse un home sapiens, fillo da súa nai: un home dual, pirómano e mais bombeiro, contraditorio de si pero non, cordo e mais tolo, humano e mais lobo. Un día de verán, a iso da noitiña, deulle por prender lume ó monte.     

     –Lume...! pegáronlle lume á fraga…!, fumega o monte, arde o monte…! –berra o alcalde pedáneo de Santiago de Medorra, espertando ós veciños que xa moran quedos no sagrado.O monte do Burgo cheira a morto, entre lusco e fusco quedou arrasado, só unhas gallas retorcidas e esgazadas continúan con fume. Axiña, virán as chuvias do outono lavarlle os pés para o enterro: o monte quedará lambido, só unha fea calva de pedras desolada; primeiro, veu o lume e logo choveu do ceo, que mal lle pinta a auga despois do lume ós montes ladeiros da ribeira de Caldelas!   

     Se antonte amosaba espléndido, hoxe está triste e silandeiro: antes presumía de esveltos carballos, acivros de follas espiñosas, frondosos castiñeiros; falcóns peregrinos; raposos nos tobos; sinfonía de chíos de papuxas e paporrubios; divertidos esquíos;  campaíñas de estalotes, frescos morotes; perfume de ourego, loureiro, alegres caraveis… porén, onte veu a Parca co lanzachamas e daquelo tan fermoso xa non che queda nada: calvo, negro e feo, monte queimado, que mal te vexo!            

                    

     Así e todo, o lume, querida Marta, tamén ten as súas bondades: fogueira de San Xoán purificadora; lume de virxes vestais; lume do xamán Maui que baixou do ceo o arte do fogo; lume, bolboretas de namorados: disque o home é fogo e a muller estopa e ven o diaño e sopra; lume de volcáns, morada dos deuses; contos lobeiros ó pé da lareira; fogar de familia romanés en acampada; lume purificador de bacilos nun sanatorio; lume frío no velorio dun ateo; vagalumes no camiño dun descarreirado; fol de zafra que debuxa santos de ferro a golpes de martelo; fumeira dos chourizos nos fungueiros; lume que quenta a barriga do forno; lume preguiceiro que destila augardente de bullo; lume afogado nas toleiras dunha seara; lume de candil de carburo que perfuma o cu da noite; lume de botafumeiro que purifica ós peregrinos; lume dos Fachóns de Castro Caldelas que espanta ós lobos que queiman cos ollos; lume do inferno, divina comedia dos cregos; lume no monte de Venus que apaga a vontade de varudo bombeiro; lume cuspido polo Vesubio que conxelou o quefacer de sosegados pompeianos nun intre da historia.

As fillas da caracocha, a memoria da auga

  _______________________________________  

                               
                                  4

                    Faragullas de ourego

“Ourego. Herba olorosa perenne da familia das labiadas (Origanum virens), de flores brancas ou rosadas en espiga, moi usada como condimento. A zorza dos chourizos pode levar ourego”. 

A memoria da auga

A mitoloxía di que a auga do río Leteo lavaba a memoria, querida Claudia, como as augas benditas lavan as culpas no Cristianismo. Tamén, de cando en vez, irrompen augas invasoras dun tsunami, borrando do mapa tanto a cristiáns coma a pagáns, todos somos iguais no lavadoiro da auga: que somos?, senón auga!  

     

     A auga e mais o viño sonche bos; pero, mira, en doses comedidas, aínda che son mellores: augas a cachón ou dunha treboada, que nuns sitios arramplan con todo e noutros nada, fronte ás preguiceiras gotas que pingan polos bicos dun tellado ou o orballo miudiño que vai caendo de cedo na horta para lavarlle as follas ás nabizas. Augas benditas, que cuspe o hisopo, e que perdoa as culpas a un finado; augas mornas que fan medrar o pan; augas que lle borra a cara tisnada a un larafuzas; augas de cristal da fonte da ninfa Sálmacis que remedian os quereres andróxinos, indefinidos de xénero; augas de maio, un regalo para as cortiñas sementadas de millo; augas menciñeiras que curan o mal de ollo; augas caídas do ceo, no agosto, que veñen a enmudecer as fauces do lume desbocadas, alampando cos piñeiros, malia ás bondades do lume domesticado.

     

     Na mitoloxía fálase doutro río, o Mnemósine, na ribeira do Sil recibe o nome de Mao, río humano, que resucita a memoria esvaecida dos vellos, tras amoleceren na poza dos Recordos unha noite de luar, mergullando cara dentro na introspección do pasado. Augas que refresquen as palabras patrimoniais, que con “cousa”, “carallo” e “vale” xa teñen abondo para os faladoiros da telelixo, moucas agora no dicionario, pero que camparon antes nos libros, esperando un certeiro dardo que as esperte, emporiso cómpren augas renovadas que as fagan abrollar nas ágoras da fala.            

     

     A inmersión no río Mnemósine, acá nas fervenzas do canón do Mao, era o remedio para recobrar a memoria. Disque houbo un filósofo na Atenas de Pericles, que mentres cantaba o galo no alpendre, no alborexar dun novo día, coa cunca da man bebía auga do río Mnemósine, en compaña do seu can, Orto, de dúas cabezas coas que lapaba o dobro co fol da memoria ateigado de datos, mais de alí a pouco estoupou como un globo inchado de atmosferas. En troques, o filósofo, máis comedido, gozou do tempo suficiente para matinar e dar corpo á que sería, en adiante, Doutrina Aristotélica.    

     

     Así que, querida Claudia que me escoitas, podemos deducir como corolario que unha das virtudes da auga é ir retendo a memoria no seu ciclo eterno, mais cómpre abrir, de cando en vez, o aliviadoiro dos recordos. Uns vasos de viño de mencía é a menciña recomendada para unha doada escolma dos recordos tecidos na arañeira da caluga que deben permanecer na memoria dun pobo.

As fillas da caracocha, airiños da miña terra

                      _______________________________________  
                               
                                  3

                    Faragullas de ourego

“Ourego. Herba olorosa perenne da familia das labiadas (Origanum virens), de flores brancas ou rosadas en espiga, moi usada como condimento. A zorza dos chourizos pode levar ourego”. 

Airiños da miña terra

Aire. “Mestura que, constituída por osíxeno, nitróxeno e outros gases amais de vapor de auga, forma a atmosfera da Terra”. Vento. “Aire atmosférico en movemento” (RAG). A auga, a terra, o AIRE e mais o lume, para o filósofo Empédocles, e mais tarde para Aristóteles, que denominou elementos, foron os principios básicos que constituían o mundo, teoría que séculos despois quedou desbotada cos avances da ciencia. O mundo sería, pois, unha determinada mestura deses catro elementos.                                            

     Sen embargo, querida Claudia, malia non querer esmiuzar agora tal teoría, con todo e iso, o ar para os filósofos helenos tiña esta simboloxía de hálito creador, de sopro de palabra, o mesmo concepto amosa no Xénese coa creación do home, de luz e mais lixeireza, de mobilidade e mais de liberdade como o voo ceibe das aves.                                 

     A fraseoloxía coa palabra “aire” é abundante no galego, mais para non andar co aire nas pólas, pídoche, Claudia, un respiro de atención, que nun airiño de Deus remato o conto e xa quedas libre de planear ó teu aire como unha presumida bubela.                 

     Ó reler o escrito ando no aire, tirándolle dardos ás erratas, mais axiña me enfado, mecagoná! que corto o aire co lapis! co cello engurrado do mal aire que me dá: como se for o aire de mariñeiro maniático de cando arranxa o camarote colocando cada cousa no seu sitio, aire que respirei cando mudei de aires nun cruceiro a Bos Aires, demoño de bucle redundante!                                                                                                                 

     Vou como unhas castañolas co aire de primavera que abanica as folliñas de castiñeiro nos soutos da ribeira escoitando o lene sentir da natureza; co aire fresco que alivia as calores de verán na pasarela que serpea ó carón do Mao; co respiro de aires antergos de tumbas abertas en canal na aira da necrópole de San Vitor; vou de compaña cos aires renovadores do concello de Parada de Sil que poñen en valor o rico patrimonio que é de noso: aires de brisa renovada na proa do catamarán que asuca o Sil, airiños de música de concerto no mosteiro de Santa Cristina, aires de achego de veciños que aventan coa criba de media lúa castañas secas en Purdeus.    

                             

     Que se afogue eolo que aviva o lume devorando carballos e piñeiros! Suave airiño que seque as bágoas de desconsolada nai por un mal aire que lle deu a un fillo; mal berce de aire nado no océano que trae preñadas as nubes de ruinosa sarabia; non atopo abanico menciñeiro para saírmos airosos desta crise; que leve o demo o mal aire que ventan os adegueiros de cara ó futuro; noites de pedra cos fachinelos pechados para os políticos, algúns, que rouban con aires mentireiros de “non me consta”.     

     Sopro de alento a persoas desvalidas que viven do aire; fol de aire ventoso que limpe as culpas a un pobre necesitado que rouba a un rico ladro; solta de gas ó aire polo escape de atrás que nos alivie dos recortes o día da festa das urnas, mandando ós que tornan a auga para o seu muíño, a tomaren o aire de Villadiego.                  

     Vento oportuno que esfarele a polución do escape da sociedade de consumo para que repartan o pan ós que veñen con cara de fame a petaren na porta da terra de promisión: que derruben as tupidas cribas nas fronteiras de alto aramado! Mal vento de Tarifa que sopra en dous sentidos: vento en popa a toda vela nas táboas do surf dos mozos ricos e vento tempestuoso que envorca as vellas dornas afogando a mozos pobres de color que veñen do sur, en guerra. Airiños de Parada de Sil, a terra onde me criei.