mércores, 27 de novembro de 2013

A terra onde me criei



                                                                Santuario das Cadeiras   

A auga, o aire, o lume e mais a Terra eran os elementos da natureza para Aristóteles. Terra: “Planeta do sistema solar, terceiro en proximidade ao Sol, que xira arredor deste e arredor de si mesmo e sobre o que existe vida” (RAG). O concepto devandito do planeta Terra, abofé, que me deixa indiferente; non é así coa miña terra que me enmeiga: cando me achego a Parada de Sil, o meu lar, despecho os ollos co luceiro que entra polas fendelas da contraventá da alcoba grande da Casa de Viana, onde nacín, e axiña abro as xanelas cara ao val do Sil,  engaiolado coa postal que acende os cinco sentidos. 

    Certo. A Terra, que se define no dicionario, non é “a miña terra, onde me criei”, xa que logo dende terras afastadas, a saudade, de decotío inqueda, formiga nas entrañas do meu ser galego, laiándome na partida como antano glosara Rosalía: / Deixo, en fin, canto ben quero… /Quen puidera non deixar…!    
               
  En Madrid, ninguén se sinte forasteiro: moitas persoas, nadas en provincias pobres cun futuro incerto, de subsistencia, puxemos de cando mozos terra por medio á procura doutra terra de promisión. Porén, non botamos terra enriba do que deixamos atrás. A Madrid quérolle, que é  lei de ben nacidos ser agradecidos, malia que en toda terra espiga o pan; con todo e iso, querida Alejandra, me dirás ti que non somos de onde nacemos, senón da terra na que pacemos, mais eu quero confesarche que non me namoran os rañaceos plantados no Paseo da Castellana: o meu corazón só atopará consolo sosegado ao rentes do chan até que repouse no berce da miña terra nai co epitafio que me confunda con ela: Sit tibi terra levis.                                                            
  
   Non é de recibo escoitar a ninguén que se lamente de que hai que morder a terra, cando se completa o ciclo que dá de si unha vida; o paso á outra banda por estes lares da Ribeira Sacra non che é un drama: o mesmo finado, como memoria de despedida, dispón a merenda para os que quedan no parladoiro de parabéns tralo velorio, sabedor pola curuxa da súa inminente partida: “Busca viño, busca pan, que mañá te enterrarán”.                   

   Un día, vai xa unha morea de anos, abrín os ollos en terra encantada, ao carón Sil, daquela libre do encoro con dornas para pasar a Lemos coas nasas e ‘galaritos’, enxeño para a pesca das troitas. Noutra banda son veciñas: As forcadas, Amandi, o santuario de Cadeiras; subindo o Sil, os socalcos de Doade; ao lonxe, Monforte.      
  
   Eidiños como remendos estampados na aba da señora de Cadeiras de varias formas e cores á medida dos labradores, ribeiráns como gnomos coidando os xardíns das vides; fragas de carballos habitadas por druídas que xiran sen acougo o trisquel do tempo; paredes lindeiras que se comen os minifundios espallados entrambas abas do río: terras que baixan precipitadas de traballo heroico que os escravos romanos calzaron, pedras sobre pedra, en liñas de pentagramas que conforman partituras de pataos (que hai que dicir ‘socalcos’: calzar por debaixo). Terra lixeira e pobre que produce un ronsel de viños ricos de mencía, de godello, de merenzao e de treixadura.
                                                    
  Terra de mosteiros: Santa Cristina no souto de Merilán, o cenobio de San Adrián no cerengo que sube a San Lorenzo que é terra sacra na necrópole medieval de San Vitor; Santo Estevo, San Pedro de Rocas, mosteiro de Montederramo e mais outros; forcadas de camiños con petos de ánimas: terra de freires e de meigas; e tamén terra de artesáns que saíron polo mundo á procura da vida; terra de labor de traballo duro: aos poucos, hai que erguer o carrelo para darse un respiro, dado que a gancha, a fouce de rozar os toxos e mais a gadaña tiran moito de un, traballo de formigas que van polos carreiros unhas tras doutras, mentres chove miudiño por estes lares de canellas por onde camiñan os burros cansos cos sacos de centeo cara ao muíño de Entrambosríos.          
   
  Cestos culeiros ao lombo rubindo as petadas na xeira da vendima; terra inzada de castañas e de cogomelos nos soutos da ribeira do Sil; terra con lentura de berces pobres que deu fillos ilustres e sabios; terra espallada na emigración noutra banda do mar océano, na Europa rica, cos barquillos por Madrid, coas peneiras, coas cestas de froita nas romarías e nas feiras de cerca e trala roda de afiar por eses mundos de Deus.    
                                            
  Terra mimosa dunha Galicia pobre que foi e que xa non é; vidas cargadas de anos que as foi tragando a terra tantas veces dividida, pobreza do agro, para xurdir de novo con aires renovados, como ave Fénix que renace da súa cinsa: longas noites de pedra de casas con fachenda pechas e deshabitadas, testemuños do pasado, que pronto serán Patrimonio da Humanidade. 

    Parada de Sil, o berce da Ribeira Sacra.

venres, 15 de novembro de 2013

As bondades do lume



O home antecesor, o noso tataravó, querida Marta, que lle tocou vivir nos albores dos tempos, foi aprendendo a dispor dos recursos que lle brindaba a natureza, daquela inhóspita para un indefenso e desvalido homínido. Mais o Homo Erectus, que foi gañando a verticalidade até plantarse como bípede coas maos ceibes para afiar un óso contra unha pedra ou, mesmo, artellar un coitelo cun cacho de sílex, disque coa avantaxe dun cerebro máis desenrolado, foi descubrindo novas tecnoloxías, daquela revolucionarias, destacando dous achados decisivos para o porvir da humanidade: o invento da roda e mais o segredo do lume.     Logo, co devir do tempo, naquela preguiceiro, habería de presentarse un fillo da súa nai, co caletre amoblado de home sapiens, a botarlle auga á festa do fachos. Tal é o home dual de hoxe:  pirómano e mais bombeiro, contraditorio de si pero non, sensato e mais tolo, humano e mais lobo: ás veces, un lobishome, un licántropo endemoñado. Un día de verao, á noitiña, deulle por prender lume...   
   –Lume, lume na fraga; o monte, que arde o monte…! –berra o alcalde pedáneo de Santiago de Medorra, espertando aos veciños do sagrado. O monte do Burgo cheira a morte: tantos anos de gloria, entre lusco e fusco, quedaron arrasados: só unhas  gallas retorcidas e esgazadas continúan con fume. Axiña, virán as chuvias do outono lavarlle os pés para o enterro: o monte quedará lambido, só unha fea calva de pedras desolada; primeiro, veu o lume e logo choveu auga porfiada: que mal lle pinta a auga despois do lume aos montes ladeiros da ribeira de Caldelas! 
    Se antonte amosaba espléndido, hoxe está triste e silandeiro: antes presumía de esveltos carballos, acivros de follas espiñosas, frondosos castiñeiros; collage de follas de humus con lentura; falcóns peregrinos e gabiáns; raposos nos tobos debaixo das penas; sinfonía de chíos e rechouchíos de cotovías e de papuxas paporrubias; divertidos esquíos; merlos e perdices voadoras; campaíñas de estalotes, frescos morotes; perfume de ourego, loureiro e caraveis; porén, onte veu a Parca co lanzachamas e daquelo tan fermoso xa non che queda nada: calvo, negro e feo, monte queimado, que mal te vexo!     
     O LUME, a auga, o aire e mais a terra conforman a natureza. Abofé que a listaxe das bondades do lume, así e todo, querida Marta, éche longa coma unha devota ladaíña: lume cego de cozos que secan castañas no canizo; fol de zafra que alimenta o lume que ha de debuxar santos de ferro a golpes de martelo; fumeira que cura os chourizos colgados dos fungueiros; labaradas de xestas que quenta a barriga do forno de pan centeo; lume morno que destila augardente de bullo; lume afogado das tuleiras; lume de candil de carburo que perfuma e alumea o cu da noite; lume de incenso de botafumeiro que purifica aos peregrinos; lume de fachón que espanta aos lobos que de noite queiman cos ollos; lume purificador de meiga queimada por falar de máis ou por non dicir nada; lume do purgatorio, lume do inferno, divina comedia dos cregos; lume que impera a Nerón a prender fogo a Roma; lume no monte baixo de Venus que apaga a vontade de varudo bombeiro; lume do Vesubio que cuspiu morte noitebra, deixando estafermos a pompeianos fixados no seu quefacer dun intre da súa intrahistoria. Chispa dun raio que queima a palleira dun aldeán pobre; árdelle o eixe, carallo! a un carro cantareiro polo fondo da corredoira; fogueira de San Xoán que borra tanto erros coma os pesares do calendario; lume eterno de virxes vestais que non poden procurar mozo con quen apagalo; lume do xamán Maui que baixou do ceo para mostrar aos homes o arte do fogo; lume rexenerador que escintila bolboretas en parella de namorados: disque o home é fogo e a muller estopa e ven o diaño e que sopra; lume de volcáns, morada dos deuses, para os que pedían os meigos sacrificios humanos; roda ao carón do lume de lareira que achega aos veciños nun trisquel parladoiro de contos lobeiros; fogar de familia romanés en acampada; lume purificador de bacilos nun sanatorio; lume frío de cirios no velorio dun ateo; vagalumes no camiño dun descarreirado...  

Foguetes de cores que debuxan o ceo de festa rachada: lume do Magosto de San Martiño de Sacardebois, Parada de Sil.


mércores, 6 de novembro de 2013

O magosto de San Martiño de Sacardebois



Magosto, “magus ustus”, festa máxica ao carón dunha fogueira: culto á fecundidade. Celebración celta de honra á mai terra no equinoccio outonal: o mes noveno do calendario romano. Alfa e mais Omega. Disque o nove é o número do home: nove meses cómpren para nacer; nove, para o día dos Santos, festa do “Samhain”, fin do verán, noite de “Halloween”, de pantasmas, de ánimas e de fadas.

A natureza, esgotada tralo estío, vai pegando no sono; en troques, o maxín esperta tecendo lendas entre nubeiros de tempos esvaecidos na altura do ano na que sopran as ventadas, espindo de follas aos castiñeiros do Sagrado. Nas caracochas dos soutos da ribeira, a parca vestida de loito seica anda cravuñando a gadaña para lucila nas danzas da morte, antes de petar nas portas de quen quixer, que ela é moi señora, escribindo na súa axenda as necrolóxicas. Axiña, tocarán a defuntos, folliñas que levará o vento, porén no seu canto na vindeira primavera abrollarán outras novas nas pólas liberadas, así foi e seguirá sendo per sécula seculorum. O crego tomará os hábitos da néboa que está a suar o río Sil para cantar responsos mudos de despedida, mentres os vellos de Caldelas fan cábalas, mentres agardan a vez para embarcaren na dorna de Caronte.   

/Lume con recendo, / fogueira de cozos / de caracochas ardendo, / festa dos druídas / é o  inicio  do inverno: / estoupan os foguetes / nos eidos ermos./ 
                                                     
    O avó, xa entrado en anos, anda queixoso de que xa non quece, pois o sol, peneirado polas nubes do outono, luce morno; porén as castañas louras xa están a estouparen no fogar da luminaria de cozos trala morte silandeira da filosera de vellos castiñeiros e mais a bota de viño novo para quentar as entretelas do corpo anda de mao en mao ao redor do lume: primeiro, lume pobre de frouma e de garabullos; por riba, achas fendidas de carballo e para que o lume aguante, cozos de vellos castiñeiros: leña seca apañada na fraga do Covelo de Sacardebois polos mozos para alimentar a fogueira da festa de veciños e mais forasteiros, de grandes e pequenos nas calendas de San Martiño, día de andaina noutros lares polo monte de troula cos amigos. 

               /“Acabáronse as vendimas/veñen as esfolladas/
               para comer coas mozas/catro castañas asadas”./   
       
  Maos negras tisnadas do lume para deixar larafuzas a cara rosa da mociña pola que ten o mozo o sentido no aire; en troques, o seu o avó repousa o peso dos anos encima da Pena do Lobo, outeando a quietude do eterno fluír do río Mao, lembrando tempos fuxidíos, mentres a fría pedra lle roe o cu, xa fraco de chicha: paseniño, medindo os pasos coa caxata, retorna ao carón da fogueira que está a recender unha queimada que lle ha de purificar as lembranzas retidas dende entón nos debuxos do seu caletre.                         
   
   Mentres, en San Martiño de Sacardebois, no berce da Ribeira Sacra, en compensación e como resultas do que din por Castela, el muerto al hoyo y el vivo al bollo, os ribeiraos, pois, ofrecen unha fogueira de cozos para quentar o campo da festa e poder así quecer, bailando ao corro dunha muiñeira; puñadas de castañas asadas para quentar as maos e adozar a boca; orquestra Atrévete para a verbena: ollar e danzar deixándote levar polos arrolos do mellor tinto da Ribeira do Sil, gratis; chourizos asados ao inferno quentiños cun anaco de pan aderezados polas mulleres da parroquia, mulleres de campaneiros e papeiros, co gallo de reconfortaren as barriguiñas de naturais e foráneos, tamén gratis; e, mesmo, un mangado de apertas a tódalas persoas que veñan a visitarnos á festa do magosto ao abeiro dunha longa carpa, non se vaian a presentar as chuviscadas do outono para afogaren os aires de festa, que as caralladas do ceo veñen sen avisar.     
     
   E para rematar a pándega, o alcalde pedáneo, o señor Amadeo, recoñecido contador dos quefaceres da ribeira do Sil, estará disposto, coido eu, a recitar unhas sinxelas trobas coma resumo do magosto que se celebra na súa parroquia: 
   
    /Lume con recendo, / fogueira de cozos / de caracochas ardendo, / festa dos druídas / é o  inicio  do inverno: / estoupan os foguetes / nos eidos ermos./ Brasas de cepas vellas / chourizos ao inferno / viño novo das Albeanas / fresquiño dos cubetos / apertas cumpridas / deica o ano que vén: / viva san Martiño...!/  
                                               
Magosto de San Martiño de Sacardebois, 9 de novembro de 2013, á tardiña.