xoves, 28 de febreiro de 2019


As fillas da caracocha: Os barqueiros da ribeira do Sil


  


                      ____________________________________________                                            
                                     11

                               Faragullas de ourego

“Ourego. Herba olorosa perenne da familia das labiadas (Origanum virens), de flores brancas ou rosadas en espiga, moi usada como condimento. A zorza dos chourizos pode levar ourego”. 






Os barqueiros da ribeira do Sil


Para cruzar o río Sil –no Porto, na Barca de Baixo, en Meixide ou en San Fiz– antes do encoro de Santo Estevo, ademais das dornas para unha soa persoa axeitadas para os enxeños da pesca das troitas, as nasas e mailos galaritos ou, mesmo, para traballar as viñas noutro lado do río, había outras barcas, tamén lixeiras, para o traslado da xente que ía ou viña da estación de Monforte; as máis mediadas, para unha cabalería.
   As barcazas usábanse pouco, porque cumprían dous homes manexando os remos, só cando viña unha xugada de vacas ou unha reata de cabalerías para as feiras de Sober, Pantón, Monforte ou pasaban o río, en sentido contrario, de Lemos a esta banda, ás feiras de gando de Montederramo, de Chandrexa de Queixa, de Castro Caldelas e de Maceda, entón, non había outro remedio que empregalas e remar, virando a súa proa un pouco cara a arriba, a contracorrente, co gallo de ganaren a outra orela, dado que, ás veces, nas enchentes do inverno, a forza da auga arrastrábaos río abaixo.
    Naquela, tiña moita sona a feira dos bois de Montederramo: “Polo camiño vello que vai dende Vilariño a Pradomao cara a Ribeira había unha paraxe” –recorda a nai de Antón Fernández de Vilariño Frío, unha señora de 90 anos cunha memoria aínda prodixiosa–que se chamaba a Casa Nova, onde pasaban a noite os tratantes de Lemos que acostumaban acudir á feira de Montederramo á procura dos bois da montaña”.                                          
   Á romaría do Santuario dos Milagres acudía por entón moita xente devota da Virxe e das empanadas ó pé do Santuario. Coa noite pecha, a mocidade retornaba da esmorga alumando os camiños con fachóns de palla de centeo, que ripaban dos palleiros, á beira dos camiños: eran días de moita xeira coas barcas, abofé que si. 
    O tránsito nas dúas bandas do Sil era continuo: a mocidade escoitaba as chamadas dos foguetes e das campás que repenicaban engaiolantes ás romarías de Amandi e de Cadeiras. A esta banda do río, viña tamén a mocidade de Lemos ás festas do Carme, en Sacardebois, ás de Trigoás e mais á festa das cocas de Santa Tecla.
    A media tarde, cando rubían ó Santuario de Cadeiras ou cos primeiros tímidos luceiros do luar, ó retornaren, as barcas non daban abondo con tanta mocidade esperando por embarcaren: por entón, había un exame de mozos e mozas nestas aldeas da Ribeira Sacra, que daba gusto velos. Cos bailes, a bota de viño e coa pándega de cabrito, as mozas abríanse ó namorisco e, tras varios encontros noutras festas, falaban mirándose no espello dos ollos, sendo frecuentes as parellas, ás veces amañadas polas familias de albiscaren cabezas de gando, viñas ou cortiñas no haber dos prometidos.
    Os miúdos das casas grandes pasaban nas barcas montados en machos e bestas para acudiren ós internados dos colexios Escolapios e da Divina Pastora en Monforte. Os ribeiraos máis pobres, en troques, tamén se achegaban ás barcas coas cestas de pavías, que vendían nas vilas e feiras da bisbarra de Lemos. Cada cando, se lles facía ó caso, trocaban as pavías, cereixas, uvas e pexegos a razón dun saco de centeo da chaira, que lles viña a sorte de cara para coceren o panciño no forno de leña.

domingo, 24 de febreiro de 2019


As fillas da caracocha, relatos breves: A lenda do Pedome. 


  


                      ____________________________________________                                            
                                     10 

                     Faragullas de ourego

“Ourego. Herba olorosa perenne da familia das labiadas (Origanum virens), de flores brancas ou rosadas en espiga, moi usada como condimento. A zorza dos chourizos pode levar ourego”. 




A lenda do Pedome




Colleron dous galos –conta don Antón Rodicio no Boletín Auriense, ano 1995, o que escoitara sendo un neno ó seu veciño Avelino Álvarez (nado en 1883), narrado aquí á miña maneira de tecer os contos– un  branco do poleiro dos freires de Santa Cristina e mais outro negro dun mouro xigante que  quedara a vivir no lugar, preto do cachón de Xabrega e do regato de Lamateiro,  onde se atopa unha pegada súa  remarcada  nunha  pena, o Pedome. Lugar  moi propio para pasar a ponte no verán,  din  os  máis  vellos dos vellos do lugar que se pasaba á outra banda brincando sobre as pedras do leito do río, que seica de aí vén o nome de “Peares”.
E botárono a sorte, se o primeiro en cantar na alborada era o galo branco, habíase de erguer a ponte; se, pola contra, era o galo negro en dar o primeiro quiquiriquí do amencer, o Destino, que estaba a xogar cos quiquiriquís dos galos, manifestaba que non se debía construír. E disque o galo negro foi máis madrugador e que, por tanto, xa dende entón, as barcas de Paradela, de Meixide, da Barca de Baixo, de San Fiz, de Cerreda continuaron co oficio milenario de transportar dunha banda á outra a persoas, animais e mercadorías. Dende aquí, una merecida homenaxe ós barqueiros do Sil.

domingo, 17 de febreiro de 2019

Folliñas que levou o tempo







                         Relato 9

                             


                           Faragullas de ourego



“Ourego. Herba olorosa perenne da familia das labiadas (Origanum virens), de flores brancas ou rosadas en espiga, moi usada como condimento. A zorza dos chourizos pode levar ourego”. 


_________________________________________________________________________




As folliñas que levou o tempo






Aquí, en Parada de Sil, noutros tempos esvaecidos tiraban ó lixo a memoria dos antepasados. Agora bótanse en falta documentos gráficos e literarios que recollan o devir diario desta terra meiga, a xeito dunhas Folliñas que levara o tempo: os quefaceres dunha cultura milenaria, a piques de desaparecer –vai xuntando, Claudia, estas follas manuscritas–, melloraron  as estradas e, mesmo, as pistas baixan zigzagueando á beira do encoro de Santo Estevo, a traída e saneamento da auga, apareceron as casas rurais, a pisa de castañas en Purdeus, as andainas polas carriozas e canellas, a residencia de maiores Luces do Sil, as xornadas gastronómicas, o xacemento arqueolóxico de San Vitor, a pasarela que serpea na orela do río Mao, o albergue na antiga Fábrica de luz, os restaurantes e mailos furanchos nas adegas, o catamarán asucando o río Sil. Certo, non é pouco.    
                                         
     Aínda queda moito por facer: dar a coñecer, e gardar para tempos vindeiros, a cultura integradora que valore o que é de noso, non só o mosteiro de Santa Cristina e mais a necrópole de San Vitor, tamén as formas de vida de antano: os costumes ancestrais, as lendas dos mouros, os feitizos menciñeiros das mulleres meigas e dos curandeiros, compoñedores de ósos; o valor engadido da natureza tanto da flora autóctona como da fauna, un regalo para os sentidos: o raposo, a bubela,  a garduña, o gabián, os lagartos; os carballos, uces, acivros, morotes e estalotes; os ríos e mailos regatos coas fervenzas, onde se acicalaban as meigas no canle dos muíños vellos.    

     Unha terra encantada, quizais lixeira, con certeza minifundista, pero abofé toda ela con lentura suficiente, non só para facer medrar as patacas nas cortiñas da montaña ou elaborar o mellor viño de cepas vellas no cerengo de San Adrián: boon viño de Ourense loa nas súas Cantigas de Santa María o rei Sabio, hai que pór en valor o patrimonio inmaterial que é de noso: que tal niño, tal paxariño.   
       
     Disque estes lares, á beira do Sil, teñen un non sei que, quizais, un tesouro acochado dende os rituais dos druídas que recende un sentir máxico de arte e de poesía; unha terra con alma coroada de vivencias pasadas de onde abrollan doados contos e xorden misteriosas lendas, como A lenda do Pedome,  maquinadas, unhas veces, polas meigas e mais outras polos mouros que moraron, dende os tempos de Almanzor, nas medorras e picoutos de acó e de acolá, nas dúas bandas do Sil.