Unha raposada

misanimales.com

Vén, Marta, onda min!, que hoxe toca o conto da raposa. Escoita. O can ladra, a curuxa aturula a cada pouco, empoleirada na súa galla; o pai, o teu bisavó, abre os ollos e prende o candil, axiña sae á galería do patio, refungando unhas palabras:                          

        –Quen  anda aí? que  pasa, por que ladras, Troski? O señor Isidro quedou na galería un anaco a escoitar o silencio naquela noite de estrelas: o can agora permanecía calado, canso pola pedra do sono; só a curuxa está a berrar no alto do piñeiro da adega, rompendo o silencio do repouso noitébrego a intervalos cada vez máis dilatados. Noite de luar, fría de xeada, que cubría de branco as pedras do patio.                                                 

        –Que foi, que está a pasar? –preguntou  a túa bisavoa.                                            

        –Nada, non pasa nada, a curuxa que berra de frío –contestoulle o meu pai, acochándose outra vez no leito.                                                                                       

        Á mañá cedo, a nai baixando ó patio para muxir a Cachorra, viu calquera cousa estraña fuxidía polos recantos do alpendre. Entón, o Troski recordou e púxose a ladrar coma unha fera, malia de chegar serodia a súa resposta de can gardián.                              

        –Que desgraza! o raposo, o “zorro”...! ai miña nai querida...! –berraba ela, chorando os sete chorares, mentres abría o portalón do patio.                                      

        –Que pasa, Lolita?  que é o que pasa, muller? –demandaba, inquedo, o meu pai debruzado nun bastidor da galería do patio.                                                                            

        –Matounas todas! o raposo entrou e matou tódalas pitas do poleiro –contestoulle, mostrándolle unha galiña alobada das fauces do zorro que levaba colgando das patas. Moi anoxado, o teu bisavó, Marta, colleu un cesto e foi metendo, dunha en unha, as galiñas esparexidas no chan do patio, mentres bisbaba entre dentes: ‘O cabrón do raposo matounas todas; xogóunola ben o condenado!’                                                          

        –Quen é máis valente o galo ou o raposo?, preguntou Marta. O raposo non puido co galo que escapou da morte: alí estaba empoleirado no alto do tellado da casa, correndo de acó acolá, abrindo e pechando as ás, para que lle saíse o medo do corpo.                      

        Pasados uns días, no intre de abrir o portón do patio da casa, a túa bisavoa atopouse outra vez co fociño afiado do raposo:                                                                               

        –Bos días, miña dona, mire que lle diga, ten máis pitas...?, díxolle a raposa así polas boas. Andaría eu polos nove anos, gustoso de acompañar a miña naiciña onde for coma un poliño detrás da pita choca; axiña, apañei unha puñada de coios e dispúxenme a correr tralo raposo como resposta á súa impertinencia. O larpeiro fuxía botando chispas, varrendo co rabo o camiño, asemade miraba de esguello para esquivar os coios que lle guindaba disparados coma unha metralleta. En arribando ó Rouso por riba do Cabildo, perdino de vista, mais axiña comezou a berrar rubindo cara á fraga do Covelo. Logo parou para dicirme coa retranca de seu, subido no alto dun penedo: “Eh, ‘Calcaterras’, non peches a porta do poleiro coa tranca nin lle corras o ferrollo, déixaa só arrimada, así como quen di, entornada e se queres atada con tres pallas, deica o cu da media noite, pois, cando prendan a luz os vagalumes dos camiños da fraga: verei eu máis claro como trincar ó chulo do teu galo.”

 

 

 

La palabra frente a la espada

(Amiga, amigo para artellar un conto, sexa oral ou escrito, o maxín vai e vén na procura dun contexto que sexa acorde co discurso narrativo da palabra…, como ti e mais eu somos bilingües, o artigo de hoxe irá en castelán, espero que non che importe). 

“Quitemos la piel a la palabra”, como dijo Saramago. La palabra articulada, oral y escrita, quizás sea el rasgo más significativo que diferencia a nuestra especie del animal bruto: el verbo se hizo carne y habitó entre nosotros. La palabra surge como atributo de nuestra condición: el hombre es un animal político, un ser sociable como ya apuntaba el filósofo. Con la palabra, conformamos nuestro pensamiento y, viceversa, el lenguaje va moldeando nuestro intelecto: el habla es un reflejo de lo que somos y sentimos. El lenguaje se copia por el oído, se articula y se multiplica en la cadena hablada, adaptándose al canal y al contexto del acto de la comunicación: las vivencias del emisor y del receptor, acumuladas en el devenir del tiempo, van quedando codificadas como bagaje del saber decir y del criterio, más o menos acertado, del opinar: expresión y contenido del lenguaje.

Vamos a desgranar la palabra de la cadena hablada en distintas situaciones. Entre otras potencialidades y virtudes, la palabra articulada está dotada de gran versatilidad: con ella, podemos seducir y dominar voluntades, infundir alegrías a un desgraciado, atemorizar a un soldado y embaucar a un jubilado con palabras malabares de rentas subordinadas o con triquiñuelas de contratos preferentes.

 Pero hay más: con la palabra se crea el mundo mágico de un niño, se consuela a un enfermo, se confiesa un pecado, se condena a un reo, que tiene el triste privilegio de decir la última palabra. Con las palabras, nos saludamos y despedimos, nos declaramos en el amor y rezamos un padrenuestro. Pero también podemos decir buenas palabras, las que salen muertas por debajo del cielo de la boca; soltar la lengua a borbotones palabras vacías; palabras musitadas al oído, hueras, palabras falsas, frías, aparentes, ambivalentes, ambiguas o medias palabras; palabras libres, palabras ociosas, palabras sesgadas; palabras disparadas: ‘¡Qué se sienten, coño!’ y la palabra que lame la espada: ‘¡Quietos todo el mundo!’ en el Sancta Sanctorum del verbo.

Palabras mágicas, palabras gruesas; picantes y santas; de oráculo, palabras al aire y palabras clave. Palabras mayores, palabritas, palabras preñadas e hipónimas (‘las palabras que quitan el hipo', sería su greguería), palabras de honor, palabras de rey: ‘¿Por qué no te callas?’ y palabras llanas: ‘¡Lo siento mucho!’

 Hay hombres y mujeres de palabra: palabras que van a misa y que firman un contrato. También los hay sin palabra, o sueltan sus palabras sin peso ni sentimiento, que se las lleva el viento de ligeras, que dicen y desdicen lo que dijeron: donde dije digo, digo Diego. Y también palabras taimadas de raposa, de portavoz con sentido diferido que se enredan en un bucle de apuntes manuscritos comprometidos y medias palabras que se filtran por un plasma, que las mejores palabras son aquellas que están por decir; cuida que tus palabras sean mejores que el silencio dice un aforismo chino.

Atracón de palabras digitales que vuelan por el aire de los WhatsApps; palabras cazadas saliendo por la mirilla del espionaje. Palabras, brotes de la primavera árabe: la palabra frente a la espada.

As vacas non son verdes

Neoteo.com

Acabo de regresar de Galicia. Quince días de vacacións no concello de Parada de Sil. No solpor, pola fresca, pasaba o tempo de parola cos meus veciños.                                  

        -O Bailarín: Malia que Manuel Rivas fale dun millón de vacas, xa non se ven pacendo nos lameiros, nin se escoitan as chocas nin as campaíñas, repenicando tilín, tolón, nas corgas nin nos pasteiros á beira dos regatos.                                                                      

        -Isidro do Val: Pois, habelas hainas; estanche nas granxas quietas como enlatadas: clasificadas cun código de barras, inseminadas polo veterinario e medicadas, emporiso seica que se está a rumiar unha rebelión de vacas.                                                      

       -Vaca Mu: Muueno, non botamos tantos eructos nin estamos a sopraren tantas flatulencias, como din os de Greenpeace. Non se viu tal cousa en moitos anos, certo levamos un tempo rumiando unha protesta, e temos cornos pra defendernos, ademais imos ver de abrazarmos ó hinduísmo: os peidos na India disque son recibidos nas rúas como aromas de candea.                                                                      

         -O señor Xoán: Galiza non a recoñece nin a nai que a pariu. A miña casa presumía de ter máis dunha ducia de vacas: a Gallarda, a Cachorra, a Marela, a Pulida... A burra atendía por Pelusiña; o can, por Troski; as pitas, por a poliña, a cacarexa, o cu pelado, a pita coxa...                                                                    

        -O Xosé de Coira: Os animais da casa éranche como da familia. O meu pai acostumaba facerlle cóxegas ás vacas no pescozo, mentres lles cantaba coplas cargadas de benquerenza: 'Ponte, Morita, ó carriño, con tento, de vagariño; anda, Xenerosa, abre as patas e dame o leite para as papas dos nenos;  ás veces, as vacas gustaban tanto dos aloumiños do meu pai que, só ventalo na porta da corte, lles pingaba o leite dos tetos, aínda que eu non sei se tal conto foi certo.

Onde vas, Barrabás?

La mesa de Dómine Cabra (Redalyc.org)

“Es mi deseo que cosas tan señaladas y por ventura nunca oídas ni vistas vengan a noticias de muchos…”–limiar do Lazarillo de Tormes”(1554). Barrabás seica naceu nunha aldea de Chandrexa de Queixa; fun coñecedor da súa andaina por boca dun home que percorría dúas veces ó ano as aldeas da ribeira do Sil, pedindo un prato de caldo polas portas na altura de andar eu coas vacas para o monte, vai xa un feixe de anos, claro.

            Contoume o vagabundo que o raparigo entrara tarde no Seminario de Vista Fermosa de Ourense retido en axudar ós pais coa facenda: coa mesma, os compañeiros de 1º de latín, aínda lampos, deseguida o alcumaran “Barrabás” polas barbas de chibo que lle saíran no queixo de rapazolo. Mais un día, no silencio do refectorio, mentres cataba o alfabeto do latín nunha sopa de letras, considerou que non acharía acomodo para oficiar de crego en compaña do nome de ‘Barrabás’: ‘dime con quen vas e direiche o que fas’; vocación que leva engadidas as pexas que frean as inclinacións da carne; só con pensalo, entráballe fatiga no corpo: toda unha vida coa faciana maquillada de risiña cínica de cara á freguesía, estache bo o conto: eu, un cura...nin tolo! Obrando no caletre, achou como vía de escape do alcume, que o perseguiría de por vida, non loitar a contracorrente, máis ben unirse ó inimigo, tirando pola vía máis doada de obrar como ladro: Barrabás e ladro van de ganchete; imos ver, dicía para os seus adentros, se un tarabelo que anda de esmorga vai e tira do refrán: “Onde vas Barrabás que cousa boa non farás?” 

A consonancia das rimas cadran a dereitas: así que, mellor ser un pícaro de novela realista que verse no retrato dun falso dómine Cabra, pensou o seminarista con moita razón.

O mestre substituto

Don Antonio Carreño, Brown University.

Daquela, na ribeira do Sil, os tempos de touciño, do leite mazado e de ‘cala e ponte teso’ ían indo preguiceiros: a paso de boi. Unha xugada de vacas, posta ó arado romano de pau de freixo, vai ferindo a terra dunha leira, máis pequena que grande, do couto do mosteiro de Santa Cristina: o Barrabás vai sumando regos, un ó canto doutro, dereitiños coa caligrafía dun mestre rural: Vaca, vén, top! ei..., ah! anda, Marela, queridiña, vai ao rego. Terra con lentura sementada de miocas, almorzo para os pardáis, para as lavandeiras e para as merlos... vaca, vén, top! ei..., ah! A iso da media mañá, Barrabás dáse un respiro para enlear un pito, co librito e mais o paquete de caldo, que le gusta tanto a cerimonia  como o tabaco, e logo mollar a palleta co corno cheo de auga fresca da fonte da ninfa Sálmacis: por estes lares, bautizada como a fonte das Figueiras. Despois dun bocado, retorna o irmao do Tres cun canciño encollido na cunca da mao dereita e, coa outra, vén facéndolle aloumiños no carrelo, polo que o canciño ri alegre, mostrando dúas fileiras de dentes, branquiños como a neve.  Como tódolos anos, coas primeiras chuviscadas do outono, abofé que a terra das leiras do Couto está lista para recibir a sementeira dos nabos. Certo.                                   

Comeza o curso escolar. Unha restra de nenos de Castro, uns co bico engurrado coma mouchos; estoutros, en troques, alegres e rebuldeiros como as lavandeiras e piscos agardan a que se abra a porta da escola unitaria; mentres, as nais aínda de bo ver, están, dálle que dálle, ‘lavándolle a roupa’ ó novo mestre: disque, ademais de galán con aire de señorito que vén de fóra, sen embargo é paisano de Parada.                                                                                                                                                          

Deseguida, asomou o nariz dun Seat 600. Do coche branco, baixou un mociño larguirucho e fraco, peiteado cunha raia tirada a liña, pulido de vestimenta, e mais nos dicires, cunha valixa de coiro preñada de libros, colgando dunha mao, vén enfiando o camiño cara á escola con derreados andares por causa dos libros, os cales van pesando cada vez máis no bagaxe do novo mestre. Era aquel home, case que imberbe, un mozo culto e refinado, que sabía escoitar, mirando ós ollos dos paisanos e mais de quen for,  disque tamén falaba latín mellor cós cregos, antes da mili seica estudou en Castela e notábase nos seus dicires, articulando as palabras todas de seguido sen se trabucar co galego: serenidade intelectual, que xorde como lene aura, tanto da meditación das Sagradas Escrituras como da lectura asidua, e repousada, dos clásicos do Século de Ouro.

Troco, o can do Tres, saíu ó seu encontro con dous ladridos de advertencia para pararlle os pés ó profesor intruso. Despois de cheiralo con tento, dando unha volta ó seu redor, sentou de cuartos traseiros diante do mestre, co gallo de cobrarlle o fielato da equipaxe.

–‘Neste couto non se xoga cos cartos, nin ós cans nin ás cadelas: neste lar da ribeira, de pouca habenza, os libros cámbianse por pan, que primeiro é manducar que estar a matinar filosofas’ –díxolle Troco, o can orfo do 'Tres'.

–Vaite, Troco, fuxe de aí!, non amoles ó señorito; como baixe, collo un cantazo e chímpote, mecagoná..!, berrou o Barrabás de Castro, irmao do Tres, home de cando en vez de cara amarga, coma de ferruxe de esforzado ferreiro, dispensando, debruzado no peitoril da cociña, a piques de lapar un prato de papas de fariña milla que estaba arrefriar na ventá. 

            Axiña, o mestre pousou un bocadiño, meteu a man no peto da chambra, sacou unha chave, furgou con ela na pechadura e a porta da escola quedou aberta de par en par: c'est la rentrée. Foi a primeira escola para don Antonio, por entón mestre substituto; hoxe, Catedrático: leva anos xubilado da Brown University.