A lingua e mais a fala

Eu fun nado no berce da Ribeira Sacra, na ribeira de Parada de Sil: “Árdelle o eixe, ribeirao!” E, mesmo, me chaman ‘campaneiro’ ou ‘fogueteiro’; pero non escoito nas aldeas que conforman a parroquia de San Martiño de Sacardebois de sermos os ‘ribeiráns’ do concello.

            Certo. Os xornais e mailos libros saen do prelo coa lingua pulida, como se outro galo lle cantara, estandarizada, sen engurras nin erros; académica e mais uniforme, porén ás veces, amosa fría ós ouvidos, sen chispa nin alma: “Socalcos de Doade, viticultura heroica dos ribeiráns” –intitula un xornal de Lugo–. “O doutor, mentres escribía coas mans, estaba dubidoso co diagnóstico: agorafobia, afasia, mutismo electivo...?”  La Región.

             “O pular céltigo, maquiador de penedos, paixós e ideas –escribe Otero Pedrayo– tinxido como o sol pinta a nuben, pola groria do xenio latino, universalizado nos brazos da crus. O rir ledo, agurgullante, sin o bafo da ferocidade xermana, a cada xeneración a curiosidade dos nenos maxinadores de universos, conten toda vida, capacidade de agardar, ialma nova non cangada por ningún carregar de civilización alleeira, arte eispresivo, insadisfeito, língoa matizada de alboradas e longos poentes ca confianza no derradeiro trunfar do esprito. Cultura galega, ancorada no peirao occidental pronta a aparexar un vento da térra pra fitar todo anceio human”. (Ramón Otero Pedrayo: “Terra, Raza, Cultura, Historia”. El Pueblo Gallego, 27 de xanciro de 1933).                        

A xente deste alpendre da ribeira, en troques a don Otero Pedrayo, engaiolada coa fala, segue cos dicires de antano coma un veciño fala a outro veciño, esquecendo arreo a normativa imposta dende un despacho que se cre co dereito de usar a tesoira para cortarlle as ás da expresión que voan ceibes na fala:                                                       

“Ai, Benedito, mira, vaime paseniño, non me emporcalles a viña, arroma esa terra cara arriba nos beirís dos pataos; logo, ténsame dous fíos de arame polas estacas de pao, malo será que me veña unha carallada do ceo que me deite as uvas na lentura do chao. E move ese corpo, anxo bendito!, que a xeira amosa verde: estes enredos, abofé, non son xeira de moitas maos, que non estamos no verao coa sega da herba nin cae o san Martiño coa matanza dos marraos, que para as faenas de moito barullo, arranxo o almorzo aos que son meus irmaos...” – así falaba o señor Isidro de Viana.

Sonche cousas dos enredos e xogos da nosa lingua romance, dada a súa versatilidade e mais a riqueza acumulada, herdeira do latín: dos niveis e dos rexistros, das situacións e dos contextos no acto da fala.