Unha ninfa na Ribeira do Sil

           
 San Adrián, Sacardebois (Parada de Sil)

“Mándoche a lenda de Azud de Vill, pra que me contes o que che parece este recorte que saíu publicado nunha revista de Unión Fenosa de fai máis de 15 anos.O conto vén firmado por Fontenla. Eu téñoo gardado dende aquela época polo interesante que me pareceu. Un saúdo, Alberto Fraga”.

A lenda vai dunha moza loura, de nome Azud. (Dana, nesta nova versión). Quince primaveras en flor foron deixando a marca de fermosura na figura esvelta desta moza de longas trenzas e ollos claros, engaiolantes e sedutores. De cando en vez, abrindo o ollo do luceiro, víase saír ás agachadas dunha palloza que había nun recuncho da Aldea de Abaixo de Amandi. De mañá cedo, baixaba polo camiño das Forcadas cara ó río, alegre e cantareira.

            Nesta ribeira de Lemos, que mira a Caldelas, viñera ó mundo en raras circunstancias ó pé da fonte de Amandi, un precioso lugar para abrir os ollos e ollar o mundo por primeira vez: a que se dicía ser a nai aparecera coa nena no colo entrando na aldea, sen que ninguén se decatara de haber estado preñe. Porén, durou pouco a ledicia naquela casa: unha tarde desafortunada, contando a nena cinco anos, a coitada nai desapareceu afogada nunha poza do río Sil, nun intento de salvar a Dana, que gustaba das brincadeiras nas augas, mergullando nas pozas e remuíños de funil que se formaban no río antes da represa de Santo Estevo.

            E como unha desgraza, ás veces, vén de reata con outras que non son mellores, o home desta veciña de Amandi había anos que andaba escalazado polas terras de Estremadura vendendo mulas de acó acolá, disque lle pegaran dous tiros unha panda de bandoleiros, cando baixaba coas reatas ó abeiro das moscas, aproveitando a lentura do resío, dende o alto do Piornal a Castiñar de Ibor. Desto, xa se encheron un mangado de veces os ríos subterráneos e se baleiraron outras tantas coas secas, como podemos comprobar polas biqueiras das fontes, que unhas veces están a brotaren auga a cachón e, pola contra, noutras só destilan un delgadiño fío.

            Como resultas do que estou a contar, a moza de Amandi, de dourados cabelos, tomou amparo na casa dunha tía solteira, chosca dun ollo por saltarlle o globo da cunca ocular nun esbirro endemoñado, que lle viñera de golpe cando estaba a ripar a herba na palleira vella: disque tan fortes e continuados foron os tusidos, liberando os gases formados por baixo dos miúdos que, mesmo, estivo a piques de botar os fígados a coitada muller.

            A nena, con poucos aniños, axudaba ós veciños apañando guizos para o lume, limpaba a borralleira das lareiras e acudía á fonte. As mulleres, á espera de encheren as olas, andaban con dixomedíxomes de que tería o meigallo aquela nena fada polos feitizos propios dunha meiga: de cando en vez, unha moeda de ouro aparecía rodando polo cano da fonte, cando Dana ollaba como se enchía a ola de auga de Gundivós.

            A nena, cun sorriso nas meixelas, ó chegar coa ola encima da rodela, dáballe a moeda a súa tía: seica as estaba xuntando para mercar un ollo de cristal a un vello oculista de Lugo.

            Unha cunca de caldo, unhas castañas asadas ou pilongas cocidas cunha miguiña de leite e mais unhas codelas de pan cunha lasca de touciño eran o seu consolo e recompensa.

            Os anos foron pasando, devagar, e a nena medrou amosando ser unha mociña agraciada e alegre, que daba gusto vela. Por aquela, baixaba tódolos días dende Amandi ó cenobio de San Adrián, na banda de Caldelas, a ser a princesa dos freires máis que criada: unha moza tan fermosa non podía estar fregando os potes na cociña dun mosteiro.

            Dun tempo a esta parte, o barqueiro de Meixide, non daba creto ó que estaba ollar na ribeira de Amandi. De mañá cedo, cos primeiros kiquiriquís dos galos dos poleiros do redor, daba un brinco da cama para espreitala, acochado trala ventá da súa alcoba: cos primeiros raios de sol, aparecía, por encanto, aquela moza misteriosa á altura das Forcadas, percorrendo os camiños de ferradura, de présa como un espírito alado, cara ó río Sil.

            Na beira das augas, por entón claras e bravías, repousaba un anaco para as ablucións matinais. Rematada a liturxia da purificación, a moza, núa como a deusa Venus, desaparecía nun tris mergullando baixo as fervenzas como ninfa náiade, parece ser que era. O barqueiro, seducido polos seus encantos, quedaba coa boca aberta, pois tal fermosura en muller non se vira por ningures.

            Logo, o mozo, co sentido no aire, subía de présa cara a fonte da Costrela. Alí, escondido tralas balaustradas da palleira que había por riba, esperaba á Dana, asexando, a piques de ollar como ía brotar a ninfa de Amandi polo cano da fonte; entón, o corazón comprimíaselle de devoción e de temor, dándolle por rezar, teimando en persignarse, como se tratar da aparición da Virxe das Neves: fermosa, fría e distante.

            En menos tempo que canta un galo, a náiade recuperaba a cor de seu e a figura esvelta de muller moza e guapa. Logo, inclinando a cabeza suavemente para beber auga da pingueira, sacaba unhas moedas de ouro do peto da saia e, paseniño, ías deixando caer na pía unha a unha: o barqueiro ía lendo nas sucesivas ondas, que se formaban na auga da pía, versos dun amor imposible.

            Logo, púñase andar cara San Adrián, como tal cousa, estalando campaíñas de estalotes e apañando morotes, mentres cantaba romances á beira das fontes. Logo ía indo, devagar, polo camiño que unía Bouzas con San Adrián, onde se abría nunha forcada cun gallo cara arriba, a San Lourenzo, e mais outro cara abaixo, a Barxacova.

            Así e todo, poucas veces se deixaba ver: mostrábase fuxidía das persoas e máis de sospeitar de mozos agachados nos recunchos dos eidos, entón buscaba o líquido elemento, onde houber, para percorrer as correntes de augas subterráneas, as cales, de cando en vez, asoman na superficie en forma de mananciais, sabedora de poder deixar cegos ós mozos, de escoitaren as súas doces cantigas.

            Dana, a náiade do Sil, santificaba as fontes coa súa presenza, deixando unha moeda de ouro, como testemuño da súa condición: Fonte das augas brancas, Fonte das neves da Costrela, Fontefría da fraga do cichón, fervenzas de Maraván... todas elas, augas milagreiras por daren fortuna e lavarlle as culpas ós que beberen estas augas santas ou se serviren delas para as pías de bautismos e das portas da igrexas; para purificar as estancias, para as alcobas de matrimonios en idade de procrear e para espantar o andazo das camas dos nenos.

            Disque na hora dos anxos, as doce do mediodía, Dana, axiña de ser peiteada ó sol por unha dama de compaña, sentaba nun trono de prata empoleirada no más alto de cenobio de San Adrián, na soleira do balcón da última fiestra do cenobio, para sacarlle brillo ás moedas cun pano de seda de cores. Moreas de moedas de ouro en cestas de fino castiñeiro bravo, porque moita era a riqueza que esta granxa do Mosteiro de Montederramo recadaba polos beneficios de viñas e soutos traballados polos criados dos freires; ademais dos foros, arrendos, décimos e primicias dos labregos da contorna: de cada dez peixes das pesqueiras do río, un era para os frades; de cada dez moios de viño, un para os freires e así de cada dez ferrados de castañas...,  de maneira que, gran a gran enchían as tullas e mailas cubas.

            Mesmo, o abade da freguesía de San Martiño de Sacardebois non se vira dispensado de pagar catro galiñas poñedoras ós freires do Priorato de San Adrián por cada San Martiño, en concepto de aforo da casa, soutos e hortas que recibía o Casar de Viana ( 'viana', terra que linda coa 'vía', neste caso co camiño real que xunguía a ribeira do Sil coas terras chas do alto da montaña de Forcas).

            Di a lenda que regresando Dana do mosteiro cara Amandi, unha tardiña de verán, na altura da Casa nova, un galán montado nun cabalo branco, de nome Gustavo, que acostumaba percorrer a galope os camiños vellos da ribeira co gallo de facerlle as beiras a moza de Amandi, un día prendeu a Dana pola cintura e desapareceu con ela, esporeando o cabalo a galope cara arriba. 

            En Villarino, días despois, íanse celebrar as nupcias da fermosa dama co fidalgo Gustavo, fillo vinculeiro de dona Mathilde, única herdeira da Casa dos Pretos de Cancedo, que por entón vivía retirada no castelo de Maceda. Antes da cerimonia, os noivos, vestidos cos traxes da voda, perdéronse dos invitados na beira do río Mao: Dana vai quitando o vestido de noiva paseniño, con tento, mentres o namorado estaba a seguila con ollos de peixe; porén, nun intre inesperado, érguese unha mura xigante para reter a auga do  Mao,  río humano, separando á parella na confusión do balbordo.   
           
            Dana, noutra banda do encoro de Villarino Frío, di adeus ó coitado fidalgo, o cal queda paralizado, plantado de pé como toro dun reboiro centenario.

            Logo, nun chiscar de ollos, desaparece a ninfa de longos e dourados cabelos, mergullando como un salmón a contracorrente das augas do río, volvendo a brotar, ó solpor, na Fonte do Oso preto do bidueiral da serra de San Mamede cunha moeda de ouro na boca.

Lugar, onde os druídas erguían aras nos carballos e bidueiros vellos e teñen xuntas nos claros do bosque as  lavandeiras, as fadas feiticeiras, os trasgos, os gnomos, as nereidas, os elfos...