Os carballos arden mal

(Fotografía de Rosa Villar Pumar)  
Hoxe, 15 de maio, vai bo: día de merenda na “pradera”, á beira de Madrid-Río, trala sobremesa de dúas rosquillas “tontas” do Santo, Isidro que foi e labrador como o meu pai (a miña muller, máis aguda cós allos, séntanlle mellor as "listas"), eu gusto máis das rosquiñas parvas porque hai que acompañalas cun chisco de chinchón para darlle un toque de festa, así que mollando a palleta para darme un aire, parvo de min, fun quedando trasposto. Axiña, as ás do maxín voaron comigo até aterrar no berce da Ribeira Sacra, alá onde o río Sil ten parada: escoitei o cuco na carballeira contando os días que van de primavera; escoitei os chíos e rechouchíos de paxariños nos regatos acochados ao abeiro das xestas e piornos; ollei á presumida bubela peiteando a súa coroa empoleirada encima dun penedo; fitei os ollos chispos no bulebule das lavandeiras empinando os picos na fervenza de Maraván; acompañei os chíos do aureolo, coñecido por Caldelas por domingo lirón:“Domingo, liro; domingo, liro, xa revolegan no coturulo!”, anunciando a primicia das cereixas en Barxacova.  

     Acudindo a Galicia o día das letras galegas, que celebra o concello de Para de Sil, este ano a Xosé Elías Ferreiro coa publicación:“Latexos e lembranzas de Parada de Sil”, cobrou realidade o meu soño recorrendo, cos pés na terra, os rueiros tantas veces transitados de cando ía coas vacas para o monte. Cunha caxata, fun de andaina polos vellos camiños da fraga recoñecendo os sitios da nenez, decatando que  medraran os carballos da fraga de Sacardebois: os pasteiros, as searas de varias tegas de sementeira de centeo, as calvas do monte, onde nas primaveras pacían as vacas e mailos rabaños de ovellas dos veciños, amosan inzadas de árbores novos: carballos da altura dun home sementados polos paxaros; acivros, pola pita do monte; castiñeiros, polos xabarís: o bosque de  Ribeira do Sil xa non atopa cancelas para espallar o seu imperio.        

     Unha mañá tocaron as campás a defunto: finou unha veciña, q.e.d., como se fose un familiar para os que conviven día a día na parroquia. O pasamento dos vellos á outra banda é un goteo que vai indo sen présas pero sen pausas, as aldeas van quedando arrecunchadas e silandeiras arrodeadas de árbores e da maleza dos silveiros: polos rueiros xa non roxe case que ninguén. Desapareceron os depredadores, a fouce e a machada: a fraga vai gañando o terreo que deixa ceibe o labor da cava, da roza e da demouca dos carballos, leña que cumpría antano para atizar o lume da lareira ou da cociña económica dos nosos avós: o caldo de grelos fervía devagar toda a santa mañá; e no solpor, cumpría quentar o corpo de parola ao redor do lume.                        

    A praga dos incendios rétanos, desafiante cada verán; a loita co lume e coa auga desaforada ou escasa vaia continuar: o cambio climático vén de resultas do maltrato á natureza. Pechou o inferno que condenaba ás almas dos pecadores no máis alá: o conto do barqueiro de Hades e da lagoa Estigia; contos dos cregos para meter medo, porén apareceu outro inferno, este real como a vida mesma: o tempo atmosférico anda no mapa como cacho nun cribo, bailando tolo coma un tarabelo. 
     A admiración polas árbores disque vén dos tempos dos celtas, cos druídas: aínda hoxe unha árbore no alto dunha casa en construción, que cubriu augas, é a nosa bandeira. De cando neno, unha ventada arrincou de raigaña a un piñeiro singular, o Piñeiro de Viana, 400 anos ao pé da casa dos meus devanceiros. Unha velliña de Montederramo cantoume esta cantiga: “/ Paxariño merendeiro / onde vas facer o niño? / vou ao piñeiro de Viana / no máis alto dun ramalliño/”.  
     Antonte, lin un artigo de Ricardo Lago (La Región, 10/05/2014) falando doutra árbore; entresaco a cantiga: “O Carballo da Merteira / ten a folla rebirada, / que ia rebirou o vento / unha noite de xiada”.
     Na ribeira do Sil, as fragas están inzadas de arbores autóctonas: carballos, acivros, loureiros, nogueiras, amieiros, bidueiros… entre os numerosos castiñeiros que enchen os soutos, hai un moi grande e velliño: do seu toro, xa medio caracocha, contei unha ducia de trabes. Falo do Castiñeiro de Entrambosríos, árbore senlleira do concello de Parada de Sil, con memoria gravada nos centos de aneis concéntricos do seu toro descomunal, da época dos mouros, aínda que asemella o corpo dun xigante dinosauro varado no tempo.

      Árbores da Ribeira Sacra que arden mal como os libros vellos dos mosteiros.