Arando na leira do Velo

–Entón, Xerardo, que cara ten o día, estás a ventar auga? (O lugar dos feitos: Celeirós (A Teixeira) o berce do meu pai).

–Depende: con esta friaxe que vai un tamén quece: xeada, chuvia, sol, néboa chorona que cae do ceo, poden vir todas xuntas ou no vir ningunha, a cousa do tempo decotío vén enguedellada, cómpre explicalo polo miúdo: o día, como ves, amosou frío afeita que corta, como lle pete mexar o de arriba, van días friorentos: o sol vén peneirado e, claro, non quenta, un anda entumecido cerrando os buratos do corpo; entón, os aires van quecendo de fóra cara dentro como os condenados no purgatorio; como vexo que non atinas a comprender o vaivén do tempo, voucho aclarar, pan por pan, como se falase pola boca dun  crego... escoita, ho!: a friaxe do sur adoita chegar soprando quentiña, que se viñera do norte, cona que a pariu, mesmo che habería de queimar a faciana como lle pasou a Xenerosa, que un día deses parvos que un ten de cando en vez, veume á cabeza de querela convidar a unha escapada que me andaba a coitada coa cachola no aire, de acó acolá, variando dun día para outro ó compás do tempo; así que agarrei con ela para a Coruña que le cumpría cambiar de aires, eu xa vira o mar, cando estivera servindo no Ferrol, e como che estou a dicir;  ela ó seu: dálle que dálle, toda a santa mañá a tocarme a gaita, que quería mollar os pés en Riazor, e claro, como resultas da caprichosa brincadeira, saíu con eles escaldados; non te metas na auga!, díxenlle, que nesta altura do mapa queima que rabea, mais ela, túzura como unha burra, que non, que quería sentir as cóxegas da auga salgada acariñando as canelas cara arriba e, sen encomendar nin a Deus nin ó diaño, meteuse ata ós mesmos xeonllos; que che digo que ten o sentido no aire, agora aí queda na cociña cos pés encollidos, que lle bailan as chancas, en remollo en auga morna de ruda; por iso che estou a mentar que depende: tanto che ten días de friaxe do norte coma días de calor do sur, que a auga fría queima coma a lume as maos e mailos pés, as xeadas queiman as orellas e mais a punta do nariz, que mesmo vas estar de fodido, desculpando, por andares de fociños na lume da lareira, peneque do licor café, por poñer por caso; que che digo isto como che digo estoutro, pois o tempo é variable e por iso che digo que... depende: lembras aquela tarde no solpor, xa fai un mangado de anos, agarras a  forquita de ferro de tres gaios tras escoitar a túa muller como suspiraba xemendo, quente e lúbrica, refocilada co mozo da María na palleira do Paneiro, mentres ela quecía e quecía, ganando rango, ai!, disculpando, a piques de estoupar até quedar aliviada nun suspiro a calor reprimida, ti, en troques, quedaches coma un pasmón co frío que che entrou nas entretelas... booo! xa non sei a que ben todo isto... non oh! o día vai aguantar, malo será que chova na carrexa do pan, mais iso depende, pois como di o outro hoxe vai unha friaxe quentiña. Así rematou o parte meteorolóxico 'o Queridiño' da prima de Celeirós.

–Falas coma un libro aberto, coido polo que me dis que o día de hoxe non vai vir moi católico –rematou o señor Dato de Celeirós, na praza da Cruz, onde se encontrara unha mañá co Xerardo, o cal por prosmeiro, nesta aldea da Teixeira atendía polo alcume de 'Queridiño'.

–Anda, Castaña, anda, tira para adiante, que no está o día para escoitar lerias falando do tempo, para iso está o parte na radio, ganas de enredar coas palabras e de perder 'o tempo': aínda que os dous 'tempos' teñen o seu, mais o último vai de ganchete coa vida e...

–Atende un chisco, ho!, e logo onde vas con tanta présa, que non por moito madrugar abre o día antes... sermonou polo baixiño o 'Queridiño'.

–Vou cara ó Velo –respondeulle o Dato a secas, mentres facía o aceno coa vara aguillada de tanguer a xugada de vacas.

Ó chegar á leira do Velo, de dous ferrados de sementeira que daba ó río Mao, apuxo as vacas –a Castaña e mais a Gallarda– ó arado romano de pau de freixo e encetou a leira polo cima, para que a terra non se fose indo cara abaixo, para o fondo do beiril, que as cousas ben feitas ben parecen e xa non meten présa.

O señor Dato adoitaba tanguer as vacas con benquerenza tanto, cando ían postas ó carro, coma ó turraren polo arado, sen berrar nin mallar nelas, falándolles con agarimo e trato pousado: ou...! vén...! top..! ou,ou..! Gallarda, anda, queridiña, anda; vén, Castaña, vén, top..! eiiiii.. ahh...!

Ó voltearen noutro rego, a mesma música, as mesmas voces monótonas axeitadas ó protocolo da arada, traballando até lusco e fusco, regos dereitos, coa mellor caligrafía dun mestre experimentado nestas labores ancestrais da arada: Ou! Gallarda, vén, top..! eiiii.. ahh… escoitábase o eco noutro lado do río Mao; mentres, as lavandeiras, o merlo, os pardais e máis outros paxariños, que estaban de paso, cataban as miocas que saían na calentura da terra volteada polo arado romano de pau de freixo.

O resón das labores da arada quedou peneirado, case que tapado no intre de pasar un carro, cantareiro, pola corredoira do Velo. Coido que era o carro de José, o 'Paneiro', o eixe do cal renxía coa carrexa de mollos de centeo que conformarían a meda máis grande de Celeirós na súa aira de pedra. E disque, rematada a tarefa da seitura e da malla, co palleiro lucindo na aira ó redor da casa, o señor José, 'o Paneiro', de cando en vez ollaba satisfeito a colleita de pan centeo,  mentres nos seus adentros ríase do mundo, pois no cu da tulla aínda lle quedaban unhas poucas sacas de gran.

O son lastimeiro do carro foise perdendo pouco a pouco ó lonxe cara 'Celeirós' (a toponimia ven de 'celeiro': tulla ou lugar onde se gardan as colleitas), volvendo de novo as voces da arada do señor Dato que continuaba, paseniño, na leira do Velo: Ou! Gallarda, vén, top! eiiii...ahh…!