Folliñas que levou o tempo

Día del libro, 23 de abril.

Barrabás de Castro

Barrabás, nado no berce da Ribeira Sacra, no Castro do mosteiro de Santa Cristina, seica o meteran no Seminario, daquela xa medraron os carballos da fraga, vaiche boa!, e disque os compañeiros do rural, máis pequenos, aínda coas canelas ó aire e mais imberbes, o alcumaran  “Barrabás” polas barbas de chibo que lle saíran no queixo de rapazolo.

       Mais un día considerou que con tal nome apegado na faciana do seu retrato, xa non serviría para oficiar de crego, matinando como vía de escape, botarse ó mundo como ladro: ladro e 'Barrabás' casan ben, certo, pensou en liña co testemuño de San Mateo, escoitado nos oficios da Semana Santa a un freire predicador; xa que logo, dicía para os seus adentros, se alguén testificara: “O 'Barrabás' rapinoulle os cartiños a un vello de Espiñas” ou se outro vai, e tira do refrán: “O onde vas Barrabás que cousa boa non farás,” cadran os ditos cos conceptos.

        O Barrabás de Castro, o meu veciño, dada a súa nova condición de pequeno malandrín, en comparanza cos paxaros que voan con máis rango coas alforxas cargadas cara Suíza, fora preso por roubar a historia, Troco e a ninfa Sálmacis, a un doutor xesuíta, de vacacións en Parada de Sil, que impartía leccións de doutoramento na Universitas Gregoriana de Roma, a fábrica dos bispos. O libro roubado falaba de seres andróxinos, de trocos e hermafroditas e mais de metamorfoses, citando o libro mourisco El Abencerraje e mais outros pecados cometidos contra natura, comparando ás persoas, criadas a imaxe e semellanza de Deus, cos rastreiros caracois: babosos hermafroditas.

       Barrabás, ós poucos, quedou ceibe por trocarse arrepentido diante da fiscalía po ler textos roubados de pensamentos, mitos e filosofas matinadas polo mesmo diaño, devolvendo os contidos asimilados polo fachinelo dun confesionario; porén o profesor erudito, pola contra, foi engaiolado na cadea do mosteiro de Santo Estevo, acusado polo Santo Oficio de escribir glosas profanas en papel, contrarias á lei natural, nun centro pontificio que ten como lema: ad maiorem dei gloriam.

O Chocolateiro de Teimende

"Hai que engadir valor ó patrimonio que é de noso", reitera Paco Magide, o mellor alcalde que pasou polo concello de Parada de Sil. Antes, foron os traballos arqueolóxicos da necrópole de San Vitor; axiña veu a vella fábrica da luz, transformándoa nun restaurante e albergue, mentres se construía unha pasarela de madeira de varios kilómetros á beira do canón do Mao. Agora, tocoulle á fábrica de chocolate de Teimende: chocolates exquisitos que recomendaba como menciña don Guillermo, médico titular de Parada de Sil. Francisco Casares figura como tallista e mais escultor no censo de Ensenada de 1756. E disque partira de Cantabria cara Parada de Sil co encargo de tallar o retablo barroco do mosteiro de Santa Cristina, tomando casa e lareira en Fondodevila. Casimiro Casares, neto do escultor, foi concelleiro. 

         A fábrica parece que xurdiu nos finais do século XIX. Os promotores foron dous irmáns: Pedro (1865) e mais Antonio Casares, netos de Casimiro, o concelleiro. Logo, pasou a un herdeiro, Arturo, continuando a empresa familiar con Ricardo (1922), o fillo maior que se fixo cargo do negocio, sendo aínda un rapaz, por estar o seu pai afectado por unha doenza invalidante, sacando adiante non só á fabrica, senón ós pais e tamén ós irmáns pequenos, podendo afirmar que foi o pai dos seus pais. Xa casado con Lola Prieto, agora viúva, polos anos cincuenta e pico, renovou as instalacións, dotándoas coa maquinaria que requirían os tempos, contando xa coa electricidade da nova fábrica de luz do Mao: unha das primeiras da provincia. As fillas de Arturo e de Lola, Loli e mais Rosa, deixaron o fogar para estudar fóra, porén nas vacacións axudaban nas tarefas da elaboración do chocolate, gardando daquela etapa unhas doces lembranzas. Logo, veu a competencia das multinacionais coa incorporación de sucedáneos do cacao, elaborando un chocolate máis ruín, pero máis barato: entón, nin a maquinaria da fábrica era a idónea para traballar cos sucedáneos da manteiga de cacao, nin Ricardo, o Chocolateiro de Teimende, era capaz de ofrecer ós seus clientes gato por lebre, así que a fábrica de chocolate, de esmerada elaboración con cacao puro parou nos finais dos oitenta, coincidindo o seu peche coa xubilación da persoa que máis traballara por ela.

      A familia Casares está moi ilusionada coa iniciativa da Alcaldía de Parada de Sil de transformar a súa vella fábrica na "Casa-Museo de Chocolate", aportando un grao de area á posta en valor do patrimonio do concello, ademáis de honrar a memoria dos devanceiros que tan duro traballaron para saíren adiante coa industria artesanal do chocolate.

O mestre substituto

Daquela, os tempos de centeo ían indo a paso de boi. Unha xugada de vacas, turrando do arado de freixo, abre a terra no couto monástico de Santa Cristina: o Barrabás vai sumando regos na leira, dereitiños coa caligrafía dun mestre: “Vaca, vén top! Ei, ah! Anda, Marela, vai ao rego”. De cando en vez, prende un pito á beira da fonte da ninfa Sálmacis: a fonte da meiga lavandeira. De alí a pouco, retorna cun canciño nas maos. Coas primeiras chuviscadas caídas do ceo, a terra vai gañando lentura para sementar os nabos. Ao lonxe, canta un carro.            

   Comeza o curso escolar. Unha restra de nenos de Castro, uns co bico engurrado coma mouchos e mais outros, en troques, alegres e rebuldeiros coma as paxariñas lavandeiras ao pé do Sil, agardan a chegada do mestre, mentres as súas nais, aínda mozas, están, dálle que dálle, lavándolle a roupa ao novo mestre: disque, ademais de galán de bo ver, é paisano de Parada.                                    

   As señorita Enedina, recatada ela, seica anda de médicos que entenden da cousa das mulleres, porén máis cás boticas, coido eu, que o remedio estaría nunhas cataplasmas quentiñas ou quizais nos aloumiños dun home mozo, con perdón. Na parroquia, a expectativa da arribada do novo mestre, enviado pola Delegación, non decae onde se escoite o rebulir de cativos.

   No entanto, asomou o nariz dun Seat 600. Do coche branco, baixou un mociño larguirucho, peiteado cunha raia tirada a liña, pulido de vestimenta, e mais nos dicires, cunha valixa de coiro preñada de libros, colgándolle dunha man: o novo mestre vén enfiando o camiño cara á escola con  derreados andares.

   Troco, o can do Tres, saíu ao seu encontro con dous ladridos de advertencia a pararlle os pés ao intruso. Despois de cheiralo, dando unha volta ao seu redor, sentou diante do mestre, para cobrarlle o fielato da carteira dos libros.   

   –Neste couto non se xoga cos cartos, nin sequera cos cans, no país de Troco, reina o troque: os libros cámbianse por pan, que primeiro é manducar; logo, xa virá o matinar en filosofas e mais outras lerias –díxolle o can gardián. 

   –Vaite, Troco, fuxe de aí!, non amoles ao mestre; como baixe, collo un cantazo e chímpote, mecagoná!  –berrou o Barrabás de Castro, irmán do Tres, que estaba debruzado no peitoril da ventá da súa cociña, a piques de lapar un prato de papas de fariña milla que estaba arrefriar na ventá.

     Axiña, o mestre don Antonio pousou un bocadiño, meteu a mao no peto da chambra, sacou unha chave, furgou con ela na pechadura e abriu a porta da escola de par en par: c'est la rentrée.

Que veñen os lobos!

Os lobos retornan ás fragas de Caldelas. Un home de Parada de Sil, na  Ribeira Sacra, coroándolle a cabeza a neve dos anos, seica se encontrou no camiño que vai cara Forcas con tres lobos, e que un deles era bípede, lobishome, licántropo, lobo de xente ou como demo se diga.

Ovellas xa non hai; pitas, tampouco; coellos, non sei, pero vellos si que se dan nestes lares da ribeira do Sil, xa que logo os canis lupus, chegados de fóra, andan a vagar polas tapadas, fuxindo dos dentes dos xabarís.

Unha tardiña, tropezaron con este home de Espiñas que ía indo paseniño, mentres sumaba unha puñada de euros aforrados da paga, multiplicándoos en pesetas, recendendo ao seu redor carne de cristián para os lobos.

–Imos ver –dixo o lobishome– aí tedes manduca e comedela, eu prefiro morderlle os cartiños que garda o vello na faldriqueira.

–Os lobos que viñan cara min –comentaba o vello no faladoiro do atrio– cos dentes regañados axiña fuxiron co rabo entre as pernas, ao probaren a menciña dun estadullo que agarrei dun carro, mais o outro lobo, listo coma un allo, por arte de birlibirloque, falándome en cristián, ripoume nun tris os cartiños do peto da faldriqueira que gardaba para comer o polbo na feira do Castro.

O vello dos Fiós quedou no medio do camiño a velas vir coa faciana debuxada de momia asombrada, como se lle arrearan, así polas boas, un sopapo no queixo, ollando ao lonxe a capela de Triguás, que remedia as dores de moas.

–Os lobos vanse arrimando a ti, como tal cousa, en nun descoido danche unha trabada –explicáballe o vello aos pantasmas na escuridade da alcoba, coa lingua enredada nun bucle de nunca acabar antes de pegar no sono.

Daquela, seica perdera a fala de cristián, un mes despois vendo os ollos magnéticos doutro lobicán acochado, ao asexo, na carballeira de Maraván.

O psicólogo doutor bailaba dubidoso co diagnóstico: agorafobia, afasia, mutismo electivo?, porén, en troques, a soas ou para os seus adentros, falaba coma un descosido: “Que xa non hai lobos? Habelos, hainos, aínda que os de agora amosen disfrazados de compadres. Abofé, que había que engaiolalos no Foso do lobo nos Torgás, ao coidado dos mouros dos Balcóns”. 

E, como resultas, o señor dos Fiós, que se enseñoraba co inverno,disque invernara antes de tempo, enmudecendo illado dentro dun pucho de la, tal como as pedras das paredes dos soutos se tapan da friaxe cunha perruca de musgo.

Parada de Sil, o berce da Ribeira Sacra.

Bendito de Forcas

Os feitos que se narran sucederon no concello de Parada de Sil, na Ribeira Sacra. Desto xa medraron os carballos, claro está. Bendito era un home da montaña, que recibira este nome de elixido de Deus na  pía bautismal de san Mamede de Forcas, aínda que era máis coñecido, con chufa entre os veciños da contorna, polo alcume de “Benita”.

     Fillo dunha familia de xudeus, orixinarios da terra dos Maragatos, daquela dedicados á facer tratos co trasfego do peixe das Rías Baixas á Meseta, coas mulas da serra de san Mamede a Estremadura e, mesmo, coa venta de panos de Bejar. Home moi recatado á hora de cumprir os domingos, nos funerais e cabodanos, malia de ter unha fea costume, iso si, de andar ás voltas cos carallos, usándoos como comodíns, en contrapunto coa voz devota, de muller agarimosa da que estaba dotado: abofé que lle quedaban os carallos saíndo da súa boca, como a Cristo, empuñando dúas pistolas.

        Recurso da linguaxe que o habería de sacar de moitos apuros, as cousas como son: disque o Bendito para enfiar á xeito tres palabras seguidas, cumpríalle unha liña de bosquexo, a cada puntada, unha pausa até articular a seguinte palabra, enchendo os ocos mudos da cadea da fala, botando un carallo que lle cubría a espera. Un modo de falar que non casaba co nome de 'Bendito': de primeiras, abofé que lle cadraba ben, que soa a home santo e pulido de fala; porén, non era así no desenrolo dunha pequena conversa, na que pronto quedaba desvelada a pobreza de léxico nos dicires de uso diario deste home ambiguo, a medio levedar, que fora derivando dende mozo de 'Bendito' a 'Benita'.

           Emporiso, disque unha veciña, educada nas monxas clarisas de Monforte, un día de coresma, á saída da misa, recriminou a Bendito no atrio de igrexa de larafuzas, ao pé do cruceiro de pedra. Prédicas que caeron como chuviscadas nunha cesta. Escoita tal como foi:

           –Ai, Bendito, como botas tantos esgarros por esa boquiña, que aínda o demo vai rubir do inferno a cortarche a lingua? –díxolle a Rosa de Senra.

            –Boto os carallos que me saen da cona –replicoulle con voz de gata prosmeira, estoupando de risa os nenos, os pais e mailos vellos que estaban ollando a escena ao seu redor.

            Entón, o crego de Forcas, colorado coma un tomate, tras permanecer mudo escoitando a Bendito, acochado dentro da sotana da que amosaba o nariz de can gardián, disque nun amén desaparecera voando, fuxidío coma un lóstrego cara á ponte de Canceliñas, tras unha inesperada ventada que o erguera en voo coa sotana inchada como globo aerostático, lonxe do corro que arrodeaba a Bendito, máis coñecido como “Benita”.

O Troco do Tres

'Troco', o can orfo do 'Tres', corría como cacho nun cribo, sen acougo, de acó acolá polo dédalo de carreiros e canellas que parten de Fondodevila deica ao mosteiro de santa Cristina á procura de Ítaca: a compaña agarimosa do Tres. Moi amigo o Tres de triunfar co tres de copas, tres de copas de viño antes do almorzo, para entrar, xa chispa, en debates de rango metafísico cun paisano dos Fiós, onde o Inverno, con perdón, se escribe con maiúscula, na hora do vermut, ao pé da barra da cantina do Pepe, encerellados co tema recorrente das bondades da demouca dos carballos.

          E disque o Inverno, que xa ía velliño rematando o ano case que derradeiro, se vira sorprendido por tres lobos famentos de nova bicada, cos dentes regañados de serra revolucionada, destilando o noxento cuspe pavloviano: os lobos vanse arrimando a ti, como tal cousa, en nun descoido danche unha trabada. Daquela, seica lle roubaran a fala de cristián, quedando mudo, aínda que, en troques, seica falaba para os seus adentros, teimando en repetir: “Que non hai lobos? Habelos, hainos”. Así que o señor Inverno invernou antes de tempo, enmudecendo coa cabeza dentro dun pucho, como a pedra mouca se tapa cunha perruca de musgo.

Por outra banda, tamén din que o Tres fora malcriado con lixeiras papas de fariña de millo, nacido nun berce de xergón de follas nunha familia de pouca habenza, xa que logo medrara sen levedar, máis parvo que listo; feliz á súa maneira, iso si, malia que todo lle parecía enguedellado, desenfocado e mais escuro dende aquel día que quedara chosco dun ollo ao saltarlle fóra da conca por causa dun esbirro endemoñado que lle viñera do fol de debaixo do peito, mentres andaba a ripar tres mangados de herba para tres cabezas de gando no pobre haber do seu curral.

Era o Tres amigo de trincar tres copas de augardente nun amén ou de prender co chisqueiro tres pitos á vez, dous no nariz, e mais doutro nun recanto da boca, mentres se enleaba co misterio de Deus: uno e trino, e que retornara da emigración manco, despois de traballar no restaurante, Aux 3 Suisses, con só tres dedos nunha mao, que os outros dous quedaran machicados no perfil da porta da cámara frigorífica do patrón calvinista, onde traballara como garçon de cociña tres anos escravizado nos fogóns, dando mecha para la fondue dos ricos. Tres anos en Genève, compartindo alcoba con tres sicilianos, que tres eran tres, Dago, Fiorello e mais Silvanio, e ningún era bo; emporiso, un día fixado no calendario, volteou á terriña co dereito gañado á xubilación, a seguir amontoando cartiños sen traballar, en compaña do can Troco de tres meses, a piques de chegar o Tres á perfección de tal número cabalístico. De aí o alcume de “o Tres”, que de certo lle viña axeitado. Parada de Sil, terra con lentura.