Achega o teu voto ós Balcóns de Madrid

Onte, 29/06/2014, un artigo de La Región facía referencia ó acto institucional de apoio ó canón do Sil (no lugar de Os Torgas, Parada de Sil) como “El Mejor Rincón de Galicia”. No transcurso do brinde cun godello dunha adega de Sacardebois en apoio á candidatura xunto a outras autoridades, o Presidente da Deputación de Ourense, don Manuel Baltar, declarou: “Los Balcones de Madrid son la postal de referencia" y la "imagen característica" de la Ribeira Sacra para que este mirador sea declarado como “Mejor rincón de España”.

No concello de Parada do Sil, no corazón da Ribeira Sacra, atópanse “Os Balcóns de Madrid”, o miradoiro do canón do Sil. Os turistas, moitos de Madrid, están a preguntar no corro da cantina da fonte pola orixe deste nome, un tanto estraño dada a distancia da capital de España; ou, mesmo, pola anterior denominación: os Balcóns dos nosos bisavós eran dos Mouros e non de Madrid. Uns din que o nome ven de lonxe de cando as mulleres do concello se despedían dos seus homes que emigraban cara Madrid trala roda de afiar ou coa barquilleira ao lombo. A cousa dos mouros, coido eu que non encerra tanto misterio: en Galicia, os mouros decote viven no alto das penas; as meigas, nos canles dos muíños. Se vas de vagar, pódocho explicar nun contiño que xa saíu publicado neste xornal o 25 maio de 2009.

Houbo unha vez, nos anos da fame, un barquilleiro, o Nicanor de Rabacallos, que un día de feira no concello, á tardiña, xuntara media puñada de cartos todos eles miúdos, unha morea de cadelas, rubias, cans, pezas de dous reais e medio: aquelas que tiñan un buratiño. Co gallo de contar o solto e poder repousar, cavilando un anaco, pois era dado a pensar coma un filósofo de antano nos porqués que van xurdindo no desenrolo da vida, voando na nube do maxín, na procura de respostas, encamiñouse ata o lugar que hoxe coñecemos como “Balcóns de Madrid”. Pousou a barquilleira, con tento, encima dunha pedra, asomou a testa polos balcóns do miradoiro e ollou, compracido, o canón do Sil: beleza paisaxística incrible para un forasteiro; logo, erguendo a mirada noutra banda do río, a chaira de Lemos co horizonte aberto; neste intre, puido escoitar os bufidos dunha bucina sedutora e, aguzando o oído coa orella pegada a un penedo, sentiu o troupeleo do tren expreso noutra banda do río, que o podería transplantar á Estación Norte de Madrid, cidade onde –estaban a dicir– circulaban os billetes, mesmo, aqueles verdes de 1.000 pesetas: “Eu nunca os vin, porén habelos hainos” –comentaba a xente nos parladoiros. O barquilleiro albiscaba Madrid dende o alto de aqueles penedos que coroan as paredes de rochas de máis de 400 metros, encerrando o curso do río Sil nun canón. Disque matinaba o Nicanor: “Que fago eu en Rabacallos, a velas vir? Pola mañá, fitando nos burros cargados cos sacos de centeo, como veñen arribando, a cada pouco ó muíño; pola tarde, adurmiñado co rosmar da moa parsimoniosa, monótona ó compás da trécola dosificadora do gran. Coma di o outro para os que queremos saber e non aprendemos a ler, só nos queda andar e ver: a barquilleira e mais andar os camiños é a herdanza que me deixou o meu pai. Nestas terras de socalcos e minifundios, a roda do tempo está a piques de se deter, porque o futuro continúa a cabalgar no carrelo dun burro, xa vello e escalazado. Non se albisca porvir por ningures –díxose, atando cabos para tomar unha decisión– cos ollos cravados no galo da torre de Cadeiras, que lle estaba a marcar un destino sen cancelas, aínda coa música engaiolante do tren, repenicándolle no oído, como se for Ulises atraído polo doce cántico das sereas fabuladoras doutras terras de lonxe.

 A Guía Repsol declarará, o 16 de setembro, en qué lugar queda “El Mejor Rincón de Galicia”;  mentres, fai algo pola terriña, achegando o teu voto aos "Balcóns dos Mouros"; aquí che deixo o enlace: elmejorrincon.guiarepsol.com.

Cousas de acolá

Á meiga de Requián (Parada de Sil), fermosa aldea preto dos Fiós, onde moraba o señor 'Inverno', pegoulle tal golpe de risa que, mesmo, lle houberon de pingaren as catro moas, abaneando nas enxivas, mirradas polos terróns de azucre daqueles anos de centeo, como pingan as castañas co sorriso dos ourizos no souto de San Andrés a mediados do outubro, mentres o viño novo das Albeanas, do cerengo de San Adrián ou alá embaixono no Outeiro están a sopraren burbullas nun cacharro de auga: cantigas da colleita heroica, tras apandaren os carreteiros as escaleiriñas dos pataos molladas de suor, agora están a alegrando as adegas dos ribeiraos de Sacardebois.                                                                          
        A vella de Requián, un día marcado no calendario, fixo dedo a un veciño de Forcas que transportaba no sollo dun carro, turrado por unha parella de bois, unha carga de pedras labradas de mármore co gallo de arranxarlle un nicho á súa nai que estaba a piques de finar no mesmo leito, un xergón  de follas de millo, onde vira a luz co primeiro berro na saída ó camiño da vida, coma quen di, núa e desvalida. E disque no mesmo xergón, recargado ano tras ano con follas novas, con corpo de muller, xa lúbrica,  entre ruxe e ruxe, nas noites frías de inverno recibiu a semente dunha ducia de fillos que foi parindo cara fóra, un por cada ano até sumar unha ducia: “Muller, non son tantos, que máis pare unha coella! –lle dicía o seu home, mentres 'bufaba' no tálamo emulando ó xato de corna grande, lindo e ben armado, que lucía como semental de parada no campo da feira. (De aí seica vén o nome do concello: 'Parada' de Sil ).
             A vella de Requián, a codia non a quere o miolo non llelo dan, pola contra quedara ceibe dos abrazos dun home, malia que for un monicreque a medio levedar; chuchada e desdentada ela, houbo de afuracar o pan co dedo furabolos para comerlle o miolo no recadén do carro, disque gustosa de ouvir, mentres comía o panciño mol, o seu cantar queixoso na parsimonia daqueles tempos que ían devagar.

          Unha mañá, axiña de persignarse ó pé do peto das ánimas da aldea de Teimende, saíu cara Forcas á procura dun carro que fose de camiño: en Espiñas, debruzada na parede dun valado, botoulle un aturulo á ribeira do Sil; en Forcas, ollou en fite o cruceiro de pedra, chorando bágoas porfiadas dos ollos que, de pena, descolgou unha man o Señor para facerlle un aloumiño nas meixelas, salgadas. Preto da igrexa, andaba por alí mexendo o crego da parroquia, remangado de camisa, facendo que facía sen facer nada: “Meu Deus, que cousa máis fea, un cura lucindo o corpo de home!” –díxose para os seus adentros a vella, antes de baterlle a queixada co tatexo de seu, perante ao señor abade que saía dunha caracocha do souto do Sagrado, onde entrara apurado con ganiñas de aliviarse; ós poucos, cunha sacudida seca, gardou o pito vichelocrego dentro da súa gaiola: nun tris, o paxariño pechou o ollo entrando no sono, recollido de novo no seu niño.

             Logo, tirou cara ó Mao. No vello muíño, á beira do arco da ponte de Conceliñas, foi quitando as capas dos refaixos, encebolados, un tras doutro, para as ablucións de meiga que se purifica unha vez ó ano, por san Xoán; e xa cansa da liturxia preparatoria para a viaxe, rematou a andaina polo canle da fábrica vella, naquela inzada de toxos de flores chorimas, deica deitar nunha tumba aberta, que lle cadraba, da necrópole de San Vitor cun pan de ofrenda, escoitando os latidos do seu corazón, fatigado, cubrindo o corpo amolecido con ramallos de flores chorimas, ligadas con campaíñas de estalotes.

  Entón, así pola boas, coma quen di que salta un coello detrás dunha mata, apareceu SanVitor empoleirado no asento da que fora antano a súa capela. Sen parar mentes, axiña brincou onda á muller, que se dispuña partir para a outra banda, para darlle a bendición de despedida e pecharlle os luceiros, prendidos, ollando o ceo, que amosaba no solpor vestido de cores. Necrópole de San Vitor, San Lourenzo de Barxacova, un lugar máxico da Ribeira Sacra.

A lingua e mais a fala

Eu fun nado no berce da Ribeira Sacra, nas terras baixas de Parada de Sil, e lembro de cando neno a fala dun veciño con outro veciño e mailos aturulos dos mozos apandando cos cestos culeiros, ateigados de uvas, rubindo coma formigas os pataos (socalcos) de Amandi, mentres en Caldelas as casas con haberes enchían as arcas de castiñeiro de negra mencía que facían, despois da carrexa da herba, cantar os carros polos camiños reais e coorredoiras: “Árdelle o eixe, ribeirao!”.                                           

Por outra banda, os xornais e mailos libros saen do prelo coa lingua pulida, como se outro galo lles cantara, estandarizada, sen engurras nin erros:

  “Un moza vai vivir fóra, un ano, a América, a un país sen convenio. Cómprelle un certificado de penales. Que é iso?, pregunta. Un papel no que digan que non tes contas coa Xustiza, que non es unha delincuente. Ah!, vale. Na Coruña danllo no momento. Está encantada. Pero indícanlle que ten que legalizalo. Que é iso? Que o Ministerio de Xustiza recoñeza a sinatura da Audiencia da Coruña. E logo vostedes fan papeis ilegais que non recoñece o Ministerio? Non sexas impertinente. E non acaba aí a cousa. E despois hai que levalo ao Ministerio de Exteriores para que o Ministerio recoñeza a sinatura de quen en Madrid recoñeceu a sinatura do de Coruña. Pena de Gila. Seguro que lle sacaba dez minutos de teléfono. En calquera caso, non hai problema. Pódese arranxar por correo. Postal, claro”. (Afonso Vázquez Monxardín, La Región 10/06/2014).

A lingua, pois, axéitase aos distintos niveis que requiren as situacións e contextos: vulgar, coloquial, culto... 

“O labrego do pan e o do viño son moi diferentes; a agricultura das cepas require unha coñecencia fonda las leis atmosféricas, un enxeño e unha técnica oportunistas: ó contrario do cultivo do centeo, máis suxeito a leis invariables.

        Por iso o ribeirán  practica unha filosofía escéptica, é un ironista brillante, un falador cheo de sazonadas experiencias, moi diferentes do montañés que cre na eternidade das leis, na causa primeira e na sabedoría dos vellos”. (Ramón Otero Pedrayo: “Sereno e grave gozo, ensaios sobre a paisaxe”).

A xente do meu alpendre, os últimos vellos da Ribeira Sacra, engaiolados coa fala do rural, continúa cos 'dicires' de antano:

“Ai, Benedito, mira, vaime paseniño, non me emporcalles a viña, arroma esa terra cara arriba nos beirís dos pataos; logo, ténsame dous fíos de arame polas estacas de pao, malo será que me veña unha carallada e me deite o viño na lentura do chao. E move ese corpo, anxo bendito!, que a xeira amosa verde: estes enredos, abofé, non son xeira de moitas maos, que non estamos no verao coa sega da herba nin cae o san Martiño coa matanza dos marraos, que para as faenas de moito barullo, son da condición de darlles a parva e mais o almorzo ós meus irmaos...”(O señor Isidro de Viana, Sacardebois).