mércores, 29 de xuño de 2011

O espello de Felipe de Barxacova



"Esta maña, espertei eufórico, díxome Felipe de Barxacova ó carón da fonte de Espartida, para os maxín dos soños non hai cancelas, escoita, pois... erguín da cama lixeiro de pés, case que brincadeiro, con ganas de troula; e mesmo, de chiscarlle un ollo a unha 'garota', que me gustan as lucidas de peitos e frescas, con perdón, que secas e lisas, e de modais pousados de monxa segoviana, dispensando, déixoos para máis adiante. Espertei alegre, como che digo, coma unhas castañolas que me comía o mundo dun bocado, así que saín ó corredor que asoma ó canón do Mao con ganas de botarlle uns aturulos pra acompasar coa música ás folganzas e degoiros que van  de ganchete coa vida dun home mozo: cos cartiños aforrados mercando noces e mais castañas, barateiras polos soutos da ribeira do Sil, que arreaba con elas cara Vigo no camión barreiros dos Bertólez de Chandrexa, onde marchaban con elas nun amén por seren as primeiras en pingaren, multiplicando por dez as ganancias, me regalaba una escapada á outra banda do océano, alá a gozar nos carnavais de Rio de Xaneiro no ‘sambódromo’ a ritmo de ‘samba e bossa nova’... porén os berros non me saíron de dentro coa frescura como cando mozo carrexaba na vendima as uvas nos cestos coleiros dende a beira do Sil e me daba un respiro nos tres pousadoiros do carriozo botando uns aturulos de descarga que me saían das mesmas entretelas adoecidas polo peso da mencía. Os anos son malos compañeiros, me dicía o meu pai: abofé che digo que só me saíu un berro mudo, cavernoso, coa carrasqueira dun vello coa gorxa queimada polos ducados e mailas copas de augardente de herbas, que me cumprían daquela para espreguizar as arañas do estómago mentres o galo alborexaba o día  nas primeiras horas da mañá dun inverno longo moi propio para curar a carne dos porcos colgados dunha trabe, pero cruel para os que aínda andamos vivos na terra, horas lentas que amosaban brancas co relento dunha friaxe que se metía pouco a pouco nos ósos, mentres un, arrecío, esperaba en balde que amosara 'lorenzo' a quentarnos as maos e mailas orellas das frieiras, mais disque se fai ver pouco no lugar de Barxacova.

"Así que, calado coma unha momia asombrada, mirando cara a dentro, deixei que me entrase o amencer pola boca para purificarme as reviravoltas da gorxa, que a tenue luz fose petando, pouco a pouco, nos meus ollos pechos, e así. Mais, de volta no meu cuarto, ó pasar por diante do espello que hai na porta do armario, ollei outro home, feo e estragado a rabiar, que non era eu, claro: con esta cara de defunto como vou facerlle as beiras á señorita mestra, lamentei triste por desafortunado; axiña acheguei o nariz ó vidro e vin as sinais dun home velliño, asucado de engurras, cos ollos afundidos e tristes, de mirada cansada, consumido de corpo, coa cabeza branca de anxo bendito. Me cago en sandiola, que vello son! –rosmei enfurruñado, volvendo a tapar os ollos baixo as sabas, que xa me pasaran as ganas de brincadeiras de vello verde, que xa non me comía a larota de tragarme o mundo dun bocado, pegando outra vez no sono, calado como querubín de retablo.

Unha voz metálica da recepción do 'Hotel Maxín' de Río de Xaneiro rosmou polo auricular: 'Bos días, señor Felipe, sonlle as dez horas...' ai, caralla, destas merendas poucas! suspirei, mentres brincaba, aínda mozo de bo ver, perante ó espello  da  alcoba do hotel carioca.



luns, 13 de xuño de 2011

A raposa


Naquela, de cando neno, unha familia de raposos, que vivía na fraga do Covelo que hai por enriba de Sacardebois, tivo a ben arranxar unha merendola un día de febreiro que ía unha friaxe do demo... e disque lle tocou á raposa, tralo xogo de tres en raia, baixar do tobo á ventar no resío das casas co gallo de cazar unha pita, un coello ou, mesmo, un niño acochado de ovos, disfrazada cunha saia negra que atopara tendida ó sol trala colada dunha señora viúva do Real. Así que aquela mañá de branca xeada, acompañada dos berros da curuxa do alto do piñeiro de Viana, que termaba co frío, viña vindo cara abaixo. No regato das Porcallas pegou os ollos nun vistoso vichelocrego: o moi zorro tentouno cunha mioca, mais o mingulirón ríase do raposo bailando na punta dunha galla, entón a raposa díxolle: 'Estás fraco, papafigos'! e continuo baixando da mesta fraga dos montes de Viana, guiado polo fume co cheiro dos calderos dos porcos do lugar de Mouca. Disto vaiche boa os anos que pasaron, mira por entón aínda se daban os nenos, os cregos, as vacas, os carros cantando polas corredoiras, os mozos aturulando cos cestos culeiros cargados de uvas noutra banda do Sil... pois como lle estaba contando aquela mañá fría, uns golpes crueis, sen misericordia, co chamador de ferro aporreando o portalón do patio da miña casa, espertaron ós meus pais do sono profundo das primeiras horas do amencer.

    –Quen será a estas horas na porta, desta maneira mexendo? –rosmou o meu pai con cara de poucos amigos–. Axiña, pegou na pera da luz, tirou do cobertor de la, ergueu do leito, deulle a volta ós calcetíns, calzou as chancas, atoulle os amallós, baixou ó patio, botou un carallo, desatrancou a porta, mexeu no tarabelo e foina abrindo con tento, mentres se resistía, renxendo pola ferruxe das bisagras de moitos invernos: que pesada, carallo que te fixo…!

   –Bos días, señor Xan Lanas, desculpe por chamar a estas horas, pero como onte non lle vin as pitas nos eidos, pensei para os meus adentros: nesta casa non queren pitas que lle estragan a sementeira do millo na primavera, así que venderanme unha baratiña e quizás me regalen outra  co cu pelado, que si isto que si aquilo…

   –Habelas, hainas, e todas están no poleiro, vivas e cacarexando pousadas nos paos de amieiro, e logo pois?

   –E logo si, a que hora as veñen deixando soltas?

   –O galo é quen dá a hora, eu non me meto niso, hoxe non quixo cantar a alborada, porque seica que anda por aí solto o raposo que baixou cedo da fraga, antes de cantar o galo; polo si ou polo non, están encerradas, co cu arreguizado para non cantaren a posta dos ovos, os picos baixo as ás facendo o morto... non me veña tan cedo con trolas, que lle venda unha pita que lle regale outra, para cousas de cine xa está Xan das Bolas, e déixeme de contos e de fábulas que me ferve o caletre por rimar ripios como ós pitos, os píos..., píos.
   –Mire que lle diga, que non quero meterme en cousas que non me veñen nin me van, porén por que non atranca a porta do poleiro cunha palla de centeo?

   –Non sei que me di que cousa estraña me sinto, as galiñas, os coellos e mailos porcos son cousas da muller, como for antano na casa do rei Recesvinto: no solpor, recada as pitas, chamando a cada unha polo seu nome; logo, atráncalle a porta e córrelle o pecho, non sexa o demo que de noite... 

   –Certo, son cousas de meu, en que estaría pensando, bóteme a culpa encima. Mais escoite que lle diga entón, antonte que pasei por aquí, parei detrás dunha parede, que me gusta fisgar e contarlle as pitas: ten unha galiña choca cunha rolada de pitos, que dá gusto velos rebulindo ó seu redor; dúas pitas vellas co cu ó aire, fraco e engurrado, que dá noxo velas; outras polas xa poñedoras, lucindo plumas de poucas primaveras, andan ó carón do presumido galo facéndolle as beiras, maraxá de Oriente no seu harén de plumas.

   –Eu non reparo nas cousas miúdas da miña casa, mais ándate con coidado, meiga, que coa muller, que é a que manda, valas ter cucas.

   –De min a vostede, estará comigo que as pitas vellas só lle están a comeren o millo do cabaceiro, posto o último ovo coa barriga baleira, mudan a pluma e entran na vellez, a partir de entón todo se vai pola cloaca sen proveito ningún para vostede.

   –Tamén eu teño branco e asucado o cello, non por iso me matan cun pao tralas orellas coma se for un coitado coello!

   –Non, non erga a voz, ho! Escoite, que lle quero deitar na orella un trato:

   –Nin tratos nin farrapos de gaita, que as pitas vellas están reservadas para a miña nora nun caldiño, cando no outono veña o meu netiño, sabe...?

   –Sei, sei. Escoite o que lle quero dicir, os pitos, unha ducia, sonlle moitos, na aira xa non queda grao espallado na malla do verao, nin miocas, nin saltóns que vai frío. Mire que lle diga, vaime dar dous polos para os meus cachorros, que coa neve non tiveron reis neste nadal, os coitadiños, gustaralles tanto xogar con eles, e axiña virei voando por outros dous até sumar catro. Logo, como un favor que lle quero ofrecer, virei polas pitas vellas e non lle tocarei ás polas poñedoras, que as deixaremos para o nadal do ano vindeiro, palabra de honor da raposa veciña, e non se esqueza esta noite de atrancar o poleiro cunha palla de centeo.

   –Que raposa nin que cu de rosa! Vostede quen demoño é? que non a recoñezo con ese fociño afiado como rato do faiado.

   –Quen anda aí? –berrou a miña mai asomada na galería do patio.

   –Ninguén, contestoulle o meu pai: unha señora que nos quere facer un trato, para nós barato.

   –Outra vez o raposo disfrazado de vella engaiolando ó meu home... burro, cacho burro! Que é o zorro, o zorro que vén polas pitas, virxe santísima, o zorro raposo no poleiro…!

     Entón, a mai, en menos que canta o galo, presentouse na porta do patio enarborando unha forquita de tres gaios, a de cargar no carro gavelas de toxos, desbaratando o trato coa raposa a cal, véndolle as orellas ó diaño co tridente, escapou fuxindo cara á fraga, espíndose da saia da señora do Real na altura do rouso dos camiños da fraga, mentres dicía tirando do rabo pola petada do camiño de carro de Forcas: 'Deus che me libre da forquita de muller que manda, que con Xan Lanas, que rima versos e apanda, fai trato doado a raposa'.



martes, 7 de xuño de 2011

O señor Isidro de Viana


                                                               O señor Isidro  de Viana

    Na ribeira do Sil, van morrendo os últimos vellos. Certo, non é unha novidade que non saibas. Xente moza de refresco, non hai. Nenos, ningún, xa non se dan neste lugares da Galicia do interior. Memoria de séculos desta bisbarra que se vai esquecendo pouco a pouco. A natureza xorde de novo ó seu ar, briosa, sen cancelas para borrar as lindes dos eidos, cubrindo de maleza as carreozas e camiños vellos; nas aldeas case que non roxe ninguén: en Aguil, dúas vellas e mais un candil xa se dicía por entón; dentro de pouco, as aldeas serán habitadas por fantasmas entre paredes de perpiaño des casas con arraigo de moita fachenda  e mais haberes, hoxe cos tellados abertos a medio derrubar. Quedarán, como testemuñas, os petos de ánimas, nos cruceiros; as capelas, igrexas e cemiterios; os cenobios e mosteiros, que nos falan de tempos gloriosos afundidos nos aluvións do percorrer da historia da Ribeira Sacra.

    A memoria dos devanceiros vaise esquecendo baixo terra, só nomes e datas quedarán anotadas nos libros de defuncións e nas lápidas dos cemiterios das parroquias van quedando a rezaren, silandeiros.

   O loado propósito de recoller a memoria cultural, que se esvaece nesta bisbarra, non pode esperar máis demora, foi por iso que un estudante de Antropoloxía da Universidade de Santiago, Aniceto Miranda, engaiolado coa terra dos avós da parroquia de Forcas, non tivo preguiza en xuntar moreas de testemuños e vivencias in vivo et in situ como bagaxe de recompilación de datos para a documentación da súa futura tese: O libro dos esquecementos da cultura ribeirá.

    Con tal fin, redactou unha misiva ao señor alcalde do Concello de Parada de Sil, berce e corazón da Ribeira Sacra, daquela a súa excelencia don Xosé Ramón Prieto, natural de Vilar de Forcas, co gallo de que algún veciño, dos que adoitaban gastar chaleco e lucir sombreiro de pano no Concello, lle achegara polo miúdo información de tales esquecementos culturais da Ribeira Sacra.

    Don Isidro Prieto Pérez, señor de Viana, medrado co agarimo de nai, de avós, do pai e seis irmás, home singular, con perfil de arestas asimétricas que configuran a contorna da súa singular personalidade, doutorado in curriculo vitae, honoris causa, á sazón Xuíz de Paz do Concello, tío do alcalde devandito, casado con muller vinculeira, criada entre algodóns, de casa con moita fachenda e haberes, a quen lle encargou sete fillos que logo mandou a Ourense e Vigo a estudaren carreira, empresario do primeiro cine de Plasencia, con amigos de alto copete na Audiencia de Ourense, conselleiro e avogado de pobres, paisanos do concello e foráneos, ós que tiña a ben recibir os domingos deitado na cama, coma un patriarca, antes de erguer devagar para a misa dominical: uns acudían á consulta por causa dunha navallada que recibira nunha festa por facerlle as beiras a unha rapaza comprometida; outros polos marcos dunha linde dunha leira da montaña que camiñaran de noite dous metros cara dentro; que se un paso de servidume; que se unha colmea de abellas, as cales rabiosas picaron a un veciño no cocote e mais na faciana, quedando debuxado coma un cristo nazareno, dispensando; porque se lle fora a mao e lle rompera as costas a un veciño da Palela, arreándolle cun rastro de arrincar o esterco, o moi animal, por saltarlle unha vaca a sebe e estragarlle a horta de coias que plantara trala arrinca das patacas, a moi lambona; que se un mozo de permiso da mili con fame de aloumiños deixara preñe a unha rapaza que se deixara levar na palleira e como resultas do pecado da carne, o coitado rapaz non atinaba por onde tirar, se acudir á igrexa vestido de paxaro bobo  ou voar como un cuco a poñer os ovos noutros niños alleos en terras de lonxe, e así. A cadaquén, o seu consello e resposta axeitada, tendo en conta as recomendacións, costumes, leis e pasos a seguir en cada caso. Uns pagaban o favor, vindo ó xornal gratis a cavar as viñas; outros, contentábanse con traer unha caixa de habanos; os máis listos e agradecidos, co inicio dunha relación de amigos.

    De cando mozo, bregado nas andainas coas reatas de mulas por terras de Castela, Isidro, mozo aguerrido e gallardo montado no seu cabalo alazán, empoleirado nun aparello novo de montar do trinque con reberetes dourados, regalo do seu avó, manta de Zamora sobre as pernas, con arrestos nas esporas para domear a besta, ós xornaleiros e á toda rapazada que enchían a casa, todo el feito un cabrito, chulo coma un oito, era admirado por mulleres que lucían medias de cristal e tacón fino, armado de pistolón de novo largo na alforxa da primeira mula da reata, baixando do alto do Piornal cara Monterroso en terras de Estremadura, loitando cos salteadores de camiños na época dos maquis e da fame, seguidor coa tarefa da familia dos Prietos de Vilar, os cales, xeración tras xeración, pasaron de ferreiros a vendedores de panos e mulateros, escalazados nos vagóns do tren de mercancías co negocio das mulas, cansos de percorrer camiños perigosos e solitarios, acostumados en buscaren o choio onde houber, sentíndose eles xente rara, vistos polos demais como tratantes de baixa catadura, con cartos no peto, iso si, porén desintegrados e illados dos círculos da sociedade, vivindo arredados como os afiadores que se acochaban tralo barallete.

    En resumo, o clan dos Prietos, primos dos Pretos de Portugal, descendentes dos que foran expulsados e perseguidos polos Reis Católicos, toda unha recua de xudeus conversos…, dispensando. Así que, Isidro Prieto de Celeirós e cuñado de Benedito de Vilar de Forcas, casado en Viana, home de moita parola que levaba a voz cantante nos velorios, na mesa os días de festa, no coche de liña, nas destilas á carón do pote, botando unha brisca de seis, menciñeiro da escola de meigas de Celeirós onde aprendera a curar os pezuños infectados dunha vaca con só cortarlle a contorna do terrón onde pisara e esperar a que secara a herba do mesmo posto ó sol no alto dunha parede, home coa cultura de costumes de acó e de acolá, traballador, listo, amigo dos amigos, esixente cos subordinados, aínda que pouco disciplinado consigo mesmo, recibiu do seu sobriño de Vilar, daquela alcalde, a encomenda en dar forma ó informe dos esquecementos da terra de Caldelas.

   Con tal propósito, ó anoitecer armado de lapis e papel, sentou na galería que mira ó Sil, perdendo a ollada dos seus ollos chispos por terras de Amandi, mentres se bambeaba na randeeira calado coma un moucho, na procura de pescar algún recordo de tempos esvaecidos. Mailos esquecementos, fieis á esencia do seu ser, teimaban en seguiren acochados por baixo das capas da memoria, ancorados no pasado sen querer aboiar á superficie da conciencia.

    Magoado por se lle ir o santo ó ceo, abriu o paquete de caldo de galiña e dispúxose a lear un pito, pegou o papel coa punta da lingua, achegoulle a mecha ó chisqueiro, chiscou coa man e prendeu un pito coa cerimonia que era de seu. Agardou un chisco mentres se coroaba a cachola de fumaredas sucesivas para se refrescar e avivar a memoria.

    Sosegado na cadeira, intentou acordar outra vez, mergullando cara dentro para remexer no fondo do subconsciente. Así che estivo un anaco perdido nos biosbardos ata que o lume do pito, a piques de se consumir, lle feriu a pel dos dedos, ai! espertou, mais nada, tabula rasa, non recordaba ningún esquecemento. Así continuou aínda outro bocado bambeándose na randeeira até quedar trasposto, adormecido nunha nube de sensacións de fume, reais e saídas do maxín, pasadas e presentes, todas mesturadas nun caldo de vapores rebulindo no caletre.


O novel investigador recibiu o informe, Os esquecementos da cultura ribeirá, coas follas en branco. O universitario nunca chegou a doutor, non por causa do señor Isidro, o meu pai, que era un pozo cheo de sabedoría e memoria, que Deus o teña na gloria. Abofé, que o rapaz non acertou a tirarlle da lingua coa pregunta dos esquecementos: un erro na presentación e na derrota do plan a seguir da tese que non podería chegar a bo porto de doutor.