O cachón do Sil

Ribeira da Teixeira (escapalandia.com)

O traballo nas viñas era só para homes. Mentres os meus irmaos traballaban ó pé dos xornaleiros, o pai levaba a loxística da faena: vixiaba ós homes mentres limpaba as paredes de silvas; cando acudía á viña de Espartida (Barxacova), tocaba o caletre co sombreiro novo de pano, non me casaba, no meu entender, o do sombreiro dos domingos para traballar as viñas de Barxacova, andando eu inquedo, cavilando coa mosca tralas orellas.                            

      Do meu canto, quedaban os recados e mailos enredos miúdos: achegarlles a comedela de patacas con iscos, a bota do viño, carrexar as olas do sulfato, encherlle os foles do xofre, ir por auga á fonte, e así. Encomendas axeitadas para un neno retraído e preguiceiro en botar corpo de rapazolo.

      Carrexar as olas do sulfato era unha xeira dabondo penosa (un traballo 'fodido', diciamos nós), pois había que peitar coas olas cheas, subindo e baixando as paredes dos 'pataos' por esta banda, (en galego pulido: socalcos de sub calce, erguer as muras calzando as pedras unhas encima das outras)). 

       As viñas da Teixeira estaban subindo o río Sil, antes de chegar á ponte de Abeleda, mais a min gustábame ir: o pai comprara unha barca con motor fóra borda en Vigo, malia que o motor, xa vello, por veces non quería prender, véndonos na obriga de coller os remos como  coitados condenados ás galeras.  

Foi o que me pasou un día, andaría con doce anos no corpo, que me vin remando até á altura de Sacardebois, no Porto, á procura das viandas para os homes, os xornaleiros de Lemos que nos andaban cavando as viñas: unha bota de viño, unha lata grande de sardiñas, Rianxeira, pan e chourizos que xa tiña a nai afumados pendendo dos fungueiros na cocina vella. Os homes decidiran quedarse a durmiren dentro dunhas tinallas dunha adega próxima co fin de remataren a xeira o día vindeiro. Ese día souben o que era remar río abaixo e río arriba coa brincadeira de eolo que se erguera para soprar na miña contra. 

O ditado

pizarra e mais o pizarrín da escola antiga,
colección.net

Aquel luns madruguei co amencer dun novo día: fun o primeiro en chegar ó patio dos Salesianos de Ourense, á beira da ponte medieval de tres ollos, que xungue o barrio da Ponte co corazón da cidade. Na man, unha carteira escolar de cartón marrón. A miña cabeza, co pelo cortado ó rape coma un recruta, cos primeiros raios do sol relucía coma nun espello, mentres rebulía inqueda polas novidades que me esperaban na vila para un neno criado nunha afastada aldea da ribeira do Sil. 

Don Matías, o irmán salesiano que facía de mestre, que levaba o curso preparatorio do ingreso ó bacharelato deseguida fitou en min.                                     

–“Chaval, ponte al final de la fila” –ordenoume con voz de sarxento 'chusqueiro'.

Daquela, aparentaba eu ser un rapazolo espigado, aínda que a miña estatura, fraco de chichas e alto como unha vara de guiar os chichos, non era froito dos iogures, que non existían, nin das papas de fariña milla, que enchían a barriga pero que non apagaban as ganiñas de comer, coido que a explicación estaba nos dous anos de máis que levaba ás costas en comparanza ós outros nenos de pantalón curto e canelas de fideos, aínda co corpo arreguizado, matriculados no curso preparatorio canda min. Xa dentro da aula, o mestre, empoleirado no alto da tarima, mandou sacar o caderno e mailo lapis co gallo de encetar a clase cun ditado, onde quedaría plasmado o dominio tanto da caligrafía como da ortografía dos sesenta rapaces que don Matías, un mestre de 'cala e ponte teso' tiña ó seu cargo.

–'Estámosche bos, estes enredos coas letras non se fixeron para min' –pensei para os meus adentros, tal como falaba o me pai, que parecía eu un 'marido' rodeado de nenos. Nas contadas veces que acudira á escola en Sacardebois, nunca oíra a palabra dictado, a non ser os ditados que me daba o pai despois do parte da radio: “Mañá cedo leva as vacas polo camiño da Fermiña deica a pena dos Almorzos; esta semana hai que subir coas vacas para Celeirós que se está perdendo o outono no lameiro dos Vaos”.

Na escala de valores da miña casa, o primeiro lugar da taxonomía estaban as vacas; no último, a escola: como as vacas comían tódolos días, pois non pasara de escribir co pizarrín algunha que outra  frase que a señorita Enedina me puña na pizarra: “La gallina pone huevos”, “El río Miño lleva la fama; el Sil, el agua”, e así.

A gadaña

Pero volvamos ó rego do Corro de Sacardebois, os nenos continuaban a zurrarlle coa caxata ó burriño, coxo dunha pata, escapando lixeiros a todo meter, tanto como o animal podía, que non era moito, ata a palleira para acocharse nun tris debaixo da herba, pero o vello, moi cabreado coa rapazada, canso, despois de traballar, tirando da gadaña toda a santa mañá, entrou pola soleira da porta da palleira e, lembrando ós que mandan no ceo e na terra, berraba: “Mecagoentododiós...!”(home primitivo no blasfemar, aínda na etapa politeísta).                                                                                               

     –“Me-cago-na…!” –seguía berrando coma can rabioso– mentres baixaba a gadaña de punta coas dúas mans, cravándoa unha e outra vez na herba á procura de atopar os corpiños dos nenos: malo será  non acertar –se dixo–, polo que decidiu picar a herba a feito e por liñós.     

     –Erguede esas cabeciñas de chouparros de debaixo da herba que volas sego de contado!, berraba coma un demoño.                                                                                     

     De súpeto, cando levaba repasada a metade da palleira, nun momento preciso pasou calquera cousa extraordinaria, un milagre, visto que as táboas do chan, onde estaba a pisar o vello, escacharon, e o tío malvado desapareceu por un burato para abaixo, para o sitio dos carros: varios estadullos que se afiaran coa macheta, pois o carro andaba a carrexar na herba naqueles días de verán, o estaban esperando coma picos de paxariños, a bicada; porén, salvouse de quedar espetado coma un cabrito, que só torceu o nocello do pé dereito, así que houbo que levalo no mesmo carro, onde ía encollido pola dor. “O corpo do vello, comesto pola mala fe, chuchouno o demo dende os infernos”, dixo o crego; entón, vai o demo e replícalle co ditado: “A gadaña, de non quedar enganchada no buraco das táboas, aínda lle habería de cortar o pescozo, unha mágoa, que nun tris sería carne ó inferno!”   

A súa muller só puido lavarlle o pé dereito, o pé malo, e mais un pouco, unhas rascadelas de nada, a canela do mesmo remo. Intentou varias veces o lavado integral, certo, pero o mulo do seu home, teimudo e pecho, soltaba unhas couces que nin diola...!

A ribeira de Parada de Sil

O castiñeiro senlleiro de Entrambosríos
(Fotografía de Rosa Villar Pumar)

A Ribeira Sacra do Sil: terras ladeiras de viñas cosidas en minifundios de poucas cavaduras: socalcos, por esta banda ‘pataos’, de viñas que se espallan polas engurras das dúas abas, tendidas ó sol en ambos lados do río; adegas de viño tinto de mencía con nomes de antigo: ‘Amandi’, terras dignas de amar; pintorescas aldeas e casares remarcados na paisaxe coas agullas de góticos cipreses; souto de Merilán, o leito do mosteiro de Santa Cristina: veraos de música clásica que se espalla á tardiña no lene sentir das follas dos castiñeiros; miradoiros que se miran, repetidos nos picoutos en cada banda do canón do Sil; fragas ateigadas de fauna e flora, autóctonas: lobos xa non se ven polos camiños vellos... garduñas, lagartos, cucos, bubelas...; acivros, caraveis,  loureiros...; pasteiros e corgas de cerca á beira dos regatos: un vello está atento na cravuña da gadaña: os golpes monótonos do martelo compiten co paxaro carpinteiro que peta  teimudo pra afuracar unha trabe do castiñeiro senlleiro de Entrambosríos: disque cando espertaron os dinosauros, xa estaba plantado.