Os salteadores de camiños

extremaduramisteriosa.com

Tres, eran; sí, tres. Lémbrome disto, como se agora estivera alí, contaba o Isidro de Viana (concello de Parada de Sil), cuñado de Benedito. Tres eran tres, como di a canción, e ningún era bo, os atracadores que se escondían na espesura, no mesmo lugar, onde moraba La serrana de la Vera; acochados ó asexo, detrás dunhas matas que medraban na frescura da ribeira, pero a brasa dun cigarro, avivada a intervalos breves pola chupada nerviosa dun dos bandidos, delatounos.  

     –Arre demo!  –exclamou Benedito, ó tempo de furgar coa mao no fondo da alforxa. Un burro dos atracadores, que lle desaparecera dun eido ó Aquilino o ano pasado, ventando o cheiro das mulas, neste intre, arrincou a ornear, xa lúbrico, erguendo o corpo de cuartos dianteiros, coa mangueira alborotada, con perdón; orellas de pico; os dentes regañados por riba dos ramallos, como se for un monstro, rompendo co seu orneo ronco o silencio daquela noite estrelada.                                                               

     O Benedito desenvurullou a arma –os Prietos de Vilar eran mozos varudos nun oficio escravo e perigoso– empuñou a pistola do nove largo, apuntou e disparou ó vulto, que caeu de pinchacarneiro, fulminado, na auga do río. A seguir, o de Vilar, furioso, esquecéndose do significado do seu nome, continuo a proferir blasfemias para coller forzas de ánimo e saír airoso daquela situación tan delicada:                                                         

     –Me cago en..! Me cago na...! Vide, vinde, fillos de la gran..., vide se tedes collóns, que vos arrinco os miolos da cabeza! E seguiu, alternando os disparos cos improperios. Os ladróns, se cadra xitanos cuatreros ou maquis que só buscaban roubar as mulas, ante esta reacción desmedida de autodefensa, arreguizados polo medo, saíron por pés carballeira arriba. Isidro, rápido como un lóstrego, adiantou á reata e púxose diante, mentres lle berraba ó cuñado:   

      –A quen disparasss...? pecha o pico, que estás tolo! hai que desaparecer á galope, que pode acudir a garda civil. Aquela noite, os Prietos, co sentido alporizado, non pegaron ollo: por momentos, calados, cavilando, alternando con discusións acaloradas, en torno á conveniencia de acudir ó cuartel da policía ou pechar o pico, e continuar o camiño como tal cousa. Isidro, máis prudente e traballado en preitos de toda índole, resolveu que nesta situación era moito máis prudente esquecer o que había pasado, para que meterse en debuxos, botarlle terra ó asunto era o propio. E así foi.

     O día seguinte, contaba un veciño, o Aquilino, que atopara o seu burro cun buraco no medio da testa, aboiando na auga, ó pé da ponte da Garganta de la Olla. Ó mediodía, unha parella da garda civil ó mando do cabo Edelmiro, acompañados do alcalde e mais do alguacil, acudiron ó lugar dos feitos, pero viñeron como foron, baleiros, moito falar que si patatín que si patatán, sen atopar ningunha explicación á estraña morte do burro do Aquilino, que se esfumara había un ano do pasteiro das figueiras. A présa na investigación foise diluíndo co pasar das horas, quedando a cousa só como tema de conversa nas cantinas. Un día daqueles, entraron no mesón da praza os dous cuñados:    

     –Buenos días tengan los señores –saudou, descubríndose a cabeza o señor Isidro, mentres o Benedito ollaba a clientela da tasca, con certo desdén  acomodando a alforxa coa pistola aínda quente nunha cadeira.                                                                  

     –Lo mismo digo –dixo Benedito de Vilar– e virando a mirada cara o taberneiro, engadiu: Sirva unos chatos a esta buena gente. Os paroquianos agradeceron a invitación cun discreto sorriso, achegándose á barra do bar para continuar coa parola, cada vez máis animada, ó verse convidados. Os cuñados, tralos saúdos, comandaron dúas racións de caldereta de cabrito e mais unha botella de viño de Montánchez. Retraídos no recanto do mesón, comezaron a mollar o pan candeal na cazoleta de barro, e así continuaron comendo, calados como pedras, matinando nos últimos sucesos acontecidos, pegando tiros ó chou, desexosos de saíren airosos daquel enredo en tanto gozaban da fanfurriña de contar con cartos, polo que se rían do mundo cara dentro, asemade escoitaban ós homiños da boina competindo, alterados, na procura de atopar os motivos máis verosímiles que puidesen dar razón cumprida á desaparición do burro do pasteiro da figueiras e, un ano despois, non poder explicar a súa estraña morte, chimpado dun tiro, nas augas frías que baixan fuxidías dende o alto de Gredos.

“La serrana de la Vera”

deviantar.com

Daquela, os tratantes galegos eran pezas cotizadas para  espoliar polos salteadores de camiños, mais con todo e iso, malia de acocharen cartos aínda quentes da venta das mulas, os Prietos de Vilar non se arredaban a camiñar de noite: nas calores do verán, na Estremadura, terra dura, había que trasladar as mulas nas noites estreladas que polo día, entre as moscas e mais o ollo do sol que te perseguía de acó acolá, era un inferno: así que o señor Benedito co seu cuñado Isidro –entón, mozo garboso, con ollos chispos de lince– ían indo en silencio baixo o luar: Benedito de diante, ó lombo da mula mestra; Isidro, detrás, pechando a fileira da reata.                                                                           

    Na alforxa, envurullada nun trapo, por debaixo da borracha, do queixo de Zamora e dos chourizos da casa, acochaba a pistola do nove largo co cargador montado, polo si ou polo non. Mesturadas coas vituallas, bailaban algunhas balas soltas, que sobraran da última refrega cos bandidos: preto do regato, que baixa a cachón auga da serra de Gredos, no lugar coñecido como Garganta de la Olla –contaba Benedito de Vilar, xa entrado en anos, ó pé da lareira, mentres se afumaban os chourizos colgados dos fungueiros– que os máis vellos do lugar lembraban a lenda dunha muller montañesa, salteadora de camiños, coñecida en 'Castela' por “La serrana de la Vera”:  unha moza fermosa que se botara ó monte, disque entolecida por un amor non correspondido.

  “Legua y media de Garganta, cinco leguas de Plasencia
  habitaba una serrana, alta, rubia y sandunguera.
  Vara y media de cintura, cuarta y media de muñeca,
  con una mata de pelo  que la los zancajos le llega.
  Cuando tiene sed de agua se baja pa la ribera
  cuando tiene sed de hombre se sube para la sierra.
  Vio venir a un serranito con una carga de leña,
  le ha agarrado de la mano y a la cueva se lo lleva” (…)                   

    Desenganada dos homes, e vingativa, esta muller que deu orixe ó romance, asaltaba ós mozos que subían á montaña por leña, e tamén ós “mulateros” mozos, que baixaban coas reatas por un atallo dende o porto do Piornal: valéndose das armas propias dunha moza agraciada, levábaos a súa choza: dáballes de cear a metade dun coello e, de beber, viño de “pitarra” que que gardaba ó fresco nunha xarra decorada de  acios de uvas tintas; logo, viñan as garatuxas e cariños disimulados: que si cóxegas no pescozo coa lingua ansiosa, que si cos dedos ‘paidetodos’ e mais o ‘furabolos’ furgando na entreperna, que si bicos húmidos entre trago e trago, elixir de Baco: ría e brincaba descalza encima do xergón de follas, trebellando moi riseira ela, mentres se ía espindo con cerimonia, pouco a pouco... e, para rematar a festa de aquela noite de goce, despois de riren e de beberen a eito, fochicaba con eles con teimosos suspiros ascendentes de frenesí, desculpando por falar da cousa así polo miudo, recuncando, ós poucos, unha vez máis até deixar o corpo do mozo seco, que se diría 'folla de bacallau'.  

Mais, de mañá cedo, cando os  mozos durmían coma pedras pola canseira que deixa unha noite de goce, coa primeira luz do amencer rebandáballes a gorxa, que tanto bicara, cun longo coitelo que escondía debaixo do xergón de palla.      

Os 'mulateros' de Vilar de Forcas

A mula, un equino híbrido

Foron os 'mulateros' de Vilar de Forcas (Parada de Sil) a familia dos Prietos, os primeiros destas terras, en venderen mulas do país na Estremadura: este negocio ancestral víñalle á familia dende hai moitos anos, os bisavós xa foran mulateros, disque xudeus conversos, de aí os nomes: Prieto de 'preto', moreno, Benedicto, Baltasar…Outros Prietos, logo, seguiron os seus pasos no negocio das mulas nestas terras de Castilla, como dicían eles. Abofé, que fixeron boa feira.           

O tren, como todo o que ven de Madrid, como agora co AVE, demorou en chegar a Galicia: a liña férrea de Zamora a Ourende aínda tardou máis. Os Prietos, e tantos outros mulateros galegos, mercaban as mulas nas feiras e tamén polas aldeas da montaña e, cando reunían unha reata de trinta a sesenta cabezas entre dous ou tres socios –pais con fillos ou cos cuñados –emprendían a viaxe de varias semanas a Estremadura, camiñando día e noite, atravesando vaos á pé ou ríos crecidos á nado; aguantando a chuvia nos ollos no outono; a xeada, no inverno e mais un sol, sen misericordia, no veráo.  

           De retorno, nas alforxas da cabalgadura, traían pementón, queixo de ovella e de cabra e panos de Béjar para as familias. Coa chegada do tren, os mulateros da bisbarra, coas reatas das cabalerías mercadas, concentrábanse nos lugares non afastados da estación –acostumaban xuntarse en Monterroso, Monforte, San Clodio, A Gudiña– para alugar un vagón ou varios e, logo, emprender a viaxe ata Plasencia, Trujillo, Ibahernando, Navalmoral de la Mata. Nos anos da fame da posguerra, as máis das veces, as mulas vendíanse á fiado.

Na última viaxe, recadaron unhas 50 cabalerías nas serras de Lugo, na feira de Lalín e na comarca de Laza, logo camiñaron en reatas dende Forcas deica a estación do tren de San Clodio para ilas vender a Plasencia, onde se celebraba unha feira de moito carallo: compra e venta de gando de tiro e traballo. As mulas que viñan mancadas do troupeleo do vagón do tren mailas falsas sen domear, que non se venderan na feira, había que levalas camiñando en reatas cara Xaraíz, Garganta de la Olla, Cuacos de Yuste, Jarandilla, Guixo de Santa Bárbara, e tantos outros lugares do val do Jerte que, en todosos lugares, cumprían moito as mulas galegas, das que fala con loas o mesmo don Quixote:

 ...andaban por aquel valle paciendo una manada de hacas galicianas de unos arrieros yangüeses^II, 9, de los cuales es costumbre sestear con su recua en lugares y sitios de yerba y agua, y aquel donde acertó a hallarse don Quijote era muy a propósito de los yangüeses^III... Cap. XV.

Ás veces, despachábase toda a reata nunha soa vila; noutras, vendíanse por parellas. As terras chás de vastas extensións, propias para as sementeiras de cereais de secaño, ou tabaco eran as que empregaban máis cabalerías, como Coria e Malpartida de Plasencia. Non era así na Vera, onde se ían vendendo unha a unha polas portas, pois estas terras de socalcos, con unha soa ou cunha parella por casa, tiñan dabondo.