O sereno

El País.es

Avó, cóntame máis cousas dos serenos, díxome Marta na galería que mira ó Sil.  Pois como che estaba dicindo, como tódalas mañás cedo, á alba, se recollía o sereno cos petos cheíños de cartos, que daba gusto ver tantos cans, cadelas, rubias e pesos e todo, pois con razón dereita, ríase do mundo. Despois de trinta anos de acomodar ós trasnoitadores de Madrid, xa co corpo curvado polo peso dos anos e, mesmo, polas vinte e tantas chaves de ferro dos portalóns de madeira de pensións e fondas e mais outras tantas medianas e máis pequeneiras das casas de veciños, que lle estiveron a tirar do corpo cara a abaixo durante tantas noites colgadas do seu cinto, o decano dos serenos da vila de Madrid, o sereno da rúa da Cruz, o señor Severiano, volteou a Galicia, xa xubilado, a gozar dos airiños do mar coa filla maior, Aurora, que quedara para vestir santos, a pobre, engurrada de tanto incenso e de ora pro nobis, xa en retroceso hormonal, devalando de muller lúbrica a menopáusica.                                         

            –Pasei a vida sen un mal pensamento, nun un roce, nin un bico, nada de nada –laiábase a coitada, virxe como a aurora do amencer– mesmo que for cun mozo mariñeiro, famento e ansioso, acabado de arribar de Terranova de pescar o bacallau,  disque sabe mellor que comer unha laranxa, pero nada de nada; duns anos a esta parte, a castaña xa non me pinga do ourizo, dispensando.       

Particulares, que esqueceran as chaves; xentes de paso das provincias, que acudían ás pensións; os guiris, amigos de museos, dos touros nas Ventas, de verbenas e de festas en Pasapoga; solteiróns e ‘desviados’, como di o outro, que viven a corpo de rei, artistas de teatros e cabarés, pupilas de venus e demais ralea, que se recollían ás altas horas da noite, teimaban en chamar polo sereno: Sereenoo…! Seeereeenoo…! Mais nada, ninguén respondía ás insistentes chamadas. O Moucho de Aguil, nesta aldea: tres vellas e mais un candil; canso de patear a rúa da Cruz, había días que se erguera en voo de retorno a Galiza.                                                                                            

Dende entón, as noites de Madrid dos Austrias xa non foron as mesmas: noites perigosas, escuras, desamparadas, silandeiras, tristes. A voz, yaaa…vaaaa…!, gastada polos anos de uso, rematou mouca, enmudecendo nas rúas da améndoa da capital.

Ós poucos, habería de aparecer o enxeño do porteiro automático, borrando das noites madrileñas a figura entrañable do sereno picando co seu chuzo no chan empedrado, tintinando o mangado de chaves, mentres acudía ás chamadas dos veciños e forasteiros: sons e voces que arrolaron ós ‘gatos’ de Madrid varias centurias, porén a roda do tempo, que xira sen acougo, foi cambiando os costumes, levando a vida doutro xeito máis doado: dos primitivos e vulgares berros, a pleno fol: Yaaa…vaaaaa...!, mudou nas relambidas palabras: “Diga..., ¿a qué piso llama, por favor?” 

O moucho de Aguil

Á media noite, encamiñeime cara á rúa da Cruz, peguei unhas palmadas, namentres chamaba ó sereno: Sereeenooo…! Axiña, contestou dende lonxe: Yaaa…vaaa…! Logo, máis preto de min, anunciou a hora e mais o parte meteorolóxico con voz máis potente e pousada: “Son las doceee… y  serenooo...!”                                       

O Moucho de Aguil (concello da Teixeira) era daquela o vixiante nocturno da rúa da Cruz, paisano da bisbarra de Caldelas, de confianza, moi amigo de percorrer os camiños cun candil de carburo a media noite co fin de espantar as negras sombras das portas das casas e dos cortellos dos porcos da ceba, de aí o alcume que lle endosaran os veciños, e disque que como xa non quedaba xente no seu vilariño a quen coidar, 'en Aguil, dúas vellas e mais un candil', se viñera para Madrid á procura de xuntar uns cartiños. Onde bule xente, hai negocio: dous cans e mais unha cadela fan un real; catro reais, unha peseta; unha propina por aquí e mais outra por alá, un peso; e, como dicía o outro, gran a gran énchese unha tulla. Seica estaba a xuntar moito diñeiro dos clientes das numerosas pensións e fondas que, por entón, había ó longo desta rúa, a unha carreiriña de can da Porta do Sol.                                          

     Nun tris, apareceu pola embocadura dun canellón,  noutro extremo, picando no chan de pedra co chuzo ferrado tac! tac! tac! tac…! con gabán, cinto e viseira, segundo as ordenanzas do Concello, a xeito dun un garda civil xubilado, viña camiñando tirando da súa sombra, metendo medo que nin diola! matinando en galego a súa filosofa ou rosmándoa polo baixo, ó tempo de berrar en castelán a xerga do oficio de sereno.         

     O Moucho, un ventrílocuo incipiente, padecía tolemia de Babel, por causa do desdobramento da súa personalidade e á practica do bilingüismo, coma resultas das horas de parrafeo para facerse a si mesmo compaña nas longas noites de inverno, remarcando o ritmo das sílabas tónicas da súa fala aldeá coa pica do chuzo.           

     Era o amo da rúa nas horas serenas da noite, onde só se moven esvaecidas sombras fuxidías; rebuscaba, no disco duro da súa caluga, a parola axeitada en castelán que habería de servir de canle para chegar a desentumecer o corazón do cliente e  afrouxarlle a carteira.  

     Viña para acó, lixeiro, rascando co pico do chuzo as reixas das ventás dos negocios e das habitacións dos baixos, canso de soprar no agudo asubío de latón que lle deran no Concello, e que non acudise a policía, o pobre: facíanlle menos caso có pito dun sereno. 

As tumbas de San Vítor

breoganarqueoloxía.com

Por riba da aldea de San Lourenzo, no concello de Parada de Sil, atópanse unhas tumbas antropomorfas escavadas nas laxas duna explanada. Todo o mundo fala delas, mais ninguén coñece a súa orixe. De  cando neno baixabamos dende Forcas por este lugar ou cando subiamos dende Sacardebois de andaina coa merenda, ás veces, mediamos a contorna das tumbas co noso corpo mentres, estarricados facendo o morto, debuxabamos co maxín o percorrer doutros tempos e como se sentiría un de cómodo deitado nun leito de pedra para o repouso eterno.

San Vitor, parroquia de San Lourenzo de Barxacova, está no corazón da Ribeira Sacra. Un lugar máxico ó pé do canón do Mao: sons e imaxes, sentires dunha natureza virxe; rumor de auga cantareira do río Mao que baixa ceibe, golpeando as rochas ou lambéndoas con agarimo; auga cristalina, fuxidía das meigas que a atizan coas escobas por baixo da ponte de Conceliñas; hábitat de troitas, brincando entre as brancas escumas; por riba dos carballos e castiñeiros bravos, a silueta ameazante do gabián enmudece os chíos e rechouchíos de xílgaros, a danza da presumida bubela e mailos pitorreis petando nas trabes; ó lonxe, de cando en vez, a voz do cuco conta as horas do día; os ollos do camiñante miran en fite a Pena dos Mouros; alá, no cumio do monte, a vila castrexa de Cristosende: miradoiro do val do Sil; terra lixeira espallada na aba de Cadeiras, retida en socalcos, sub calce, pedras calzadas para formar paredes, que debuxan liñas de cepas en pataos nesta banda da viticultura heroica da subzona de ‘Amandi’: terra digna de ser amada; ó fondo, a boca do canón do Sil.

     Pero, que demo habería antano neste lugar solitario? Ninguén o sabe con certeza. A tradición oral rompeu o fío no percorrer dos séculos.

    O caso é que o único testemuño daquela época son esas dúas tumbas abertas, semellantes ás do Mosteiro de San Pedro de Rocas, do século VI, cando por entón reinaban os suevos.

     Pouca información podemos sacar dos dous enterramentos de adultos sen tapas con algún lema, un nome, unha data.  Menos dá unha pedra –me  dixen– aínda que non vén ó caso, porque hai pedras que falan soas, porén estas tumbas baleiras aparecen mudas ós ollos de entendidos e de profanos.

     Mais noutros tempos xa esvaecidos, os arquivos falan da existencia doutros mosteiros no lugar: o de San Miguel un pouco máis arriba de San Vitor e mais outro, San Salvador, un pouco más abaixo de san Lourenzo.

   Con estes datos, vendo a proximidade do cenobio de San Adrián –andando os anos, pasaría a depender do Mosteiro de Montederramo, coma un priorado, nomeado tamén como granxa de San Adrián– podemos deducir que San Vítor foi un asentamento eremita, quizais dun freire de calquera destes mosteiros, ou quizais o camposanto das aldeas do redor: os traballos actuais do xacemento arqueolóxico da necrópole darán luz a algúns destes interrogantes

     A tradición recollida polos vellos de San Lorenzo fala do traslado da imaxe da capela de San Vitor á casa dos Quintas de Chandrexa e disque alí estivo lucindo durante anos na capela da casa fidalga, co gallo de mirar pola la facenda destes veciños, por entón máis ricos que pobres. 

    A pescuda vén corroborada pola tradición noutros lugares e mais por un documento medieval do Arquivo Diocesano avalando un caso semellante: “A Serra de San Mamede, que se ergue ó sur do mosteiro de Montederramo, recibiu o seu nome dun monxe deste mosteiro que fixo vida eremítica no cumio do monte ata a súa morte que aconteceu no ano 1160”.

     Os eremitas gustaban de sitios solitarios e das alturas para ergueren as súas capelas, máis preto do ceo e máis lonxe das cuítas mundanas.

     Unha cousa é segura entre o cenobio de San Adrián e o lugar de San Vitor houbo unha relación de dependencia. Que foi primeiro a ermida ou o cenobio de San Adrián? Poida ser que primeiro fose a ermida de San Vitor, e que desta nacera o cenobio: a orixe do mosteiro de San Pedro de Rocas foi deste xeito, así o testifica a pedra fundacional do mosteiro. Por que non se habería de dar a mesma sucesión dos feitos, non, si?

     Naqueles tempos dos reinos suevos e visigodos, na escura baixa Idade Media, coa bendición do bispo Prisciliano, xurdiron nestas paraxes da Ribeira Sacra unha puñada de eremitas, homes devotos chamados por la voz divina a vivir en soidade, illados  do  mundanal  ruído, dedicados  á  vida contemplativas de laúdes e maitines illados dos lazos da familia ó carón da lareira e afastados dunha vida doada ó abeiro dunha comunidade monástica.

     Resumindo o conto, non me queda máis que engadir que a explicación das tumbas antropomorfas de San Vitor seguirá envolta nun halo de misterio, mais quizais sexa este o seu principal encanto.

(Nota. Este conto, que fala da orixe das tumbas de San Vitor, foi matinado antes das escavacións que se están levando a acabo por don Eduardo Breogán da Uvigo, a instancias do señor alcalde do concello de Para de Sil: don Francisco Magide Bizarro).