Remexendo na cinsa

Cofradería, confradería ou confraría, da maneira que sexa, é un topónimo da parroquia de Sacardebois, concello de Parada de Sil, o berce da Ribeira Sacra. Recibe este nome, porque neste lugar estaba situada a casa do cura, da que dependía a freguesía de Pradomao.

A miña mai falaba con agrado deste crego o que escoitara dicir a miña avoa:

“Foi un sacerdote moi querido polos veciños, tan santo varón que mesmo dicían que mexaba auga bendita, moi propia para estiña-las feridas polo corte dunha fouciña ou unha ferramenta calquera das que se usaban no traballo das viñas nos días soltos, que de facer xeira en domingo ou festa de gardar, a fonte do crego secaba de contado".

Vivía na Cofradería cunha ama, media curmá, e mais un loro que aprendera a cantar panxoliñas e seica que, ás veces, dáballe por farfallar palabras soltas latín.

–Dominus vobiscum! –cantaruxaba o papagaio presumindo vestido de cores, movéndose dun lado a outro na varanda do corredor da casa do crego sen acougo, como se tivese o baile de San Vitor, que seica invitaba a danzar ós mortos, ánimas en pena errantes no medio do cu da noite, confundidos entre as brétemas peneiradas do canón do Mao que baixa á cachón, lambendo as pedras, á beira de San Lourenzo de Barxacova.

–Et cum spiritu tuo! –contestaban as mulleres que pasaban cargadas co cesto da roupa para face-la colada no pozo do regato de Maraván.

Carballeira de Maraván (Foto de José Luis Pérez)

Disque tamén repetía tralo crego moitos rezos do breviario, sen embargo, malia vivir moitos anos en compaña do cura, non houbo xeito de que aprendera a cantar responsos e misereres nos enterros, que para iso estaban os corvos, vestidos de negro, de cello engurrado e de pico longo. Non, si?

Nos tempos que corren, son fabas contadas as almas que hai que salvar nestas aldeas. Van quedando pouquiños e todos, de tanto traballa-los minifundios ribeiraos, colgados de patao en patao ata bica-lo río, viticultura heroica que se di, teñen gañado dabondo o ceo.

Pero, ¿que é unha confraría?

Confraría derívase de confrade (del lat. cum, con; frater, irmán). “Irmandade de persoas devotas con fins relixiosos” –reza, nunca mellor dito, no dicionario Cumio da Lingua Galega. A orixe destas irmandades vén da época dos romanos que recibían, naqueles tempos esvaecidos, o nome de collegia funeraticia.

Por tanto, este lugar de Sacardebois recibe este nome de Cofradería, porque os confrades tiñan a súas xuntanzas nesta casa parroquial. Os ribeiraos, noutros tempos pasados, respectaban moito a San Martiño e mais a San Roque; coido, sen embargo, que sería a Confraría da Virxe do Carme, patroa da parroquia, a irmandade que ocupaba este lugar con moitos adeptos dende o século XVI.

Tamén se chamaba a Confraría do Escapulario, que se ofreceu ós confrades como medio de saír do purgatorio: Aquellos que llevaran el escapulario de la Virgen del Carme y cumplieran las condiciones que imponía su uso, serían automaticamente liberados del purgatorio el sábado posterior a su muerte,” indulxencia sabatina confirmada polo Papa, Pablo V (1602-1621).

Os confrades pagaban unha pequena cota en especie: castañas, patacas, viño, augardente… O mordomo levaba as contas e convocaba as xuntas, pero todo baixo a supervisión do cura. A primeira finalidade destas irmandades era socorrer ás familias dos confrades nos enterros: misas concelebradas polas almas dos defuntos, ceras para alumar nos velorios; cabodanos, a caixa mortuoria, o xornal do enterrador e mailas empanadas e media ola de viño ofrecido polo finado como derradeira vontade, fiel ó dito castelán: "el vivo al bollo y el muerto al hoyo".

Nos tempos de laicismo que nos tocou vivir, a estas confrarías de antano chámanselle agora pólizas de decesos, Sta. Lucía… que ofrecen soporte económico nos peores momentos. As cotas periódicas de paga-los mortos veñen a ser como a chamada de atención dos Mércores de cinsa que nos lembran a coincidencia da nosa orixe de ser co noso destino de non ser: "Memento homo quia pulvis eris et in pulvere reverteris".

Abofé que, se vivir non é cousa doada, morrer resulta se-la factura máis cara de pagar coa que liquidamos a vida.

Ha llegado el otoño

-->

La furia de Helios, dictador del verano, se va apagando poco a poco; mientras, Cronos infatigable, montado en su caballo alado de plata, sigue dando vueltas a la noria del tiempo, soplando las hojas del calendario.

Ha llegado el otoño, autumnus, plenitud del año: pingan las castañas, los árboles se desnudan, los días menguan y las noches crecen.

La aurora, de rosados cabellos, extiende de amarillo, verde y ocre su manto sobre las viñas de Amandi despertando a los mirlos, que se levantan en vuelo, trazando senderos negros entre nubes errantes para perderse, a lo lejos, por el Cañón del Sil.

Las vendimiadoras, a las once, se dan un respiro. Os mozos pousan os cestos culeiros ó carón delas; ó primeiro, as máis atrevidas recordan aquela cantiga que falaba dun crego que se perdera cunha moza polos recunchos das viñas; logo, anímanse todos a cantar seguindo o ritmo da Roda:

"E pousa, pousa, pousa

e non me toques naquela cousa…"(*).

Otras, con un racimo de mencía en la mano, van desgranando las cuentas del año.

(*)Letra

As viñas do Cuco

-->

Hai un lugar da Ribeira do Sil que lle chaman o Cuco, vou para o Cuco, veño das viñas do Cuco, e así. Un lugar que cae preto do cenobio de San Adrián, pola ladeira da parroquia de San Lourenzo cara a aldea de Barxacova, mirando a Cristosende co río Mao no medio das dúas bandas. Coida que escribo Cuco con maiúscula. A orixe desta toponimia vén de moitos anos atrás. Escoita que cha quero contar polo miúdo, e como vén enguedellada, senta un anaco e agarra o fío pola punta e vai tirando de vagar para destece-lo conto.

     O Pepiño, penso que así se chamaría, que non lembro tódolos feitos como aconteceron nin os nomes dos protagonistas, porque a memoria, ás veces, fraquea e outras fai unha escolma das lembranzas, borrando pouco a pouco datos e así un esquece, hoxe, os pormenores que viviu de cerca, antes; mais reteño dentro das entretelas do meu caletre o que ouvira a miña avoa falar do Cuco de Sacardebois que volvera da mili feito outro home: dous anos servindo nos regulares en África fixeran do Pepiño un home recio de pelo en peito, con donaires de facerse respectar entre grandes e pequenos. Xa se sabe que o servizo militar –dicíase daquela– transforma coa disciplina a un mozo tarambaina nun home feito e dereito.(Non te vaias durmir,  tira un pouco más do fío). 

     Se antes montaba nunha burra fariñeira, e ía calado coma un moucho coas orellas gachas, agora de cotío o vías a escarrancha pernas dunha moto, nunha das primeiras Sanglas, espallando os tronos do escape polo funil dos regatos que cortan a estrada, espantando os paxaros das árbores, erguendo en voo as folla da estrada e mailas costas dos ribeiraos que estaban a traballar nas viñas para ollar aquel intruso, rebuldeiro, que viñera rompe-lo silencio, profanado a quietude do lene sentir da natureza que era de seu na Ribeira do Sil, mentres percorría as angostas estradas das dúas bandas do río a todo gas cara as festas de Cadeiras ou cara a Santa Tecla, na Abeleda, na procura de novas bicadas. Seica que o pai do mozo adoitaba presumir na cantina do Carreño das fazañas do seu fillo: “O meu Pepe xa leva percorridas as catro provincias galegas coa Sanglas, e parte de Lugo” –remataba así o comentario, puntualizando coma un mestre.  

 –“Contoume o teu pai que che gustaría entrar no choio da Garda Civil de Tráfico. Por min que no quede, aquí tes a moto…” Así foi como lle regalou esta nova burra alemá o seu tío e padriño, que volvera rico das Américas, disque este indiano de Sacardebois xuntara unha morea de cartos en Venezuela da que podería ir ripando billetes para o resto da súa vida, e que non podería comelos todos, que aínda lle quedarían uns feixes para os fillos e mailos netos. Así que, mentres o vello guiaba unha haiga Pontiac polas estradas da Ribeira sen asfaltar, o sobriño abríalle paso coa moto, presumindo con algunha rapaza que levaba de paquete para que lle busca-las cóxegas, rindo así máis guapo, ou lle resgardase o carrelo da friaxe. Estaría de sobra engadir que nin veciños nin amigos lle volveron a chamar Pepiño ó Xosé, o da moto Sanglas, por causa de ter xa gañado o rango de cabrito e de cara dura. En por iso, había que rebuscar no dicionario novas palabras altisonantes e superlativos dos grandes que os diminutivos rematados en -iño, xa non lle cadraban para debuxalo nun retrato. 

     “Volveu adoecido de tanto que lle ferveron os miolos no pote da cabeza polas calores inmisericordes do ceo servindo en África –dicía á sazón o pai do Felisindo de Mouca, que se gañaba a vida indo polas portas co alambique da destila, co creto de seu, porque de ferve-los potes sabía dabondo. A Belinda da Leiravella, nestes dous anos de ausencia de Xosé, botara corpo de muller. Amosaba ser unha moza lucida de peitos e ben contornada de pernas e nádegas que daba gusto vela repartindo alegría e frescura, cando subía á misa os domingos, coa aquela cariña e ollar doce que seguía a resplandecer coa inocencia dun anxo, cando se puña a rir. Este intre de estar a piques de pasar de nena a muller abofé que aumentaba a súa fermosura. –Co corpo que botaches estes dous anos, estarás a pasar moita fame–estáballe a dici-lo mozo, coa cabeza ó rape, licenciado de servir en filas, malia de estar apuntado a unha longa carreira de licencioso. –Dígoche, se tes fame– ladrou alporizado coma un can rabioso á coitada Belinda– mentres a lambía coa mirada de abaixo arriba, e de arriba cara abaixo, mirándoa de esguello. A moto seguía brincadeira como cacho nun cribo, debuxando eses na estrada, a piques de dar co cabrito de fociños nas pedras do chan, que ben lle cumpría un bo sopapo.  

–Se ti quixer, xa sabes… 

–Queeee..! Non te escoito, ai mi madre! Para, que quero baixar da burra, que se me arreguiza o corpo só con pensar…! Mais axiña, a Belinda, a coitada, deu unha volta ó redor dunha caracocha dun souto que estaba por riba da estrada como querendo xogar ás agachadas e, ós poucos, sorprendeu ó motorista amosando a cariña vermella coma un tomate por un burato da caracocha, estiñado e perfilado a modo de ollo de boi, cores de inocencia e picardía dentro da barriga da caracocha centenaria, díxolle, sen parar mentes: 

–Vén mañá á casa do leitón de Senra, na Prazuela; mellor pola tardiña, no solpor, polo si ou polo non, que sei dun sitio. O mozo, como era de esperar, non faltou á cita co ollo do sol xa acochado tralo Valdocán. E pasou o que pasou, xa que logo ó cabo duns meses empezou a medra-lo froito da semente na barriga da Belinda que non podía disimular por máis tempo que pecara co Xosé, engaiolada polo mesmo diaño sen se decatar do asunto, nin ver goce por ningures coa marcha que levou o motorista nas reviravoltas encima dunha arca mediada de castañas pilongas, que parecía aquela mesa máis a ara dun tormento e sacrificio que un tálamo de primeiras nupcias de bicos con sabor a cereixas e laranxas, de cóxegas nos pés, de percorridos minuciosos, ás veces sorprendentes, tralas andainas polos mapas de anatomía, cos seus picos, montes, salientes e entrantes, axiña coas apertas de corpo enteiro antes do clímax da fusión, coma o terrón de azucre nun café tostado, con perdón. Nada de isto viu a Belinda, tan necesitada de agarimos como miña gata persa. Despois de varios días de falar co mozo de si, pero non, o galán coma está face-lo cuco que pon os ovos en niño alleo, unha mañá ó remate do verán, voou da aldea, así como tal cou, emigrousen dar un chío, o condenado, desaparecendo da parroquia como se o levaran os ratos. Dis que che debe andar xa, quizais noutra banda do mar océano, onde sempre é primavera, na procura doutros niños onde deixa-los ovos. Nos tempos da miña avoa aquel apoucado Pepiño, que se fixera un pillo tralo servizo militar, deixando preñe a Belinda, volvera de América peiteando xa plumas canas, coas ás gachas e co pico enmudecido. Contan que os máis vellos de Sacardebois recibiran ó indiano co alcume de O Cuco, malia de non cucar como antes, volvendo a recobra-lo xeito de ser do Pepiño de sempre. 

     Daquela, contaban unhas vellas, mentres estaban a mata-lo tempo fiando a la co fuso no monte cunha puñada de ovellas, triscando as xestas en Donín de abaixo, que O Cuco de Sacardebois lle mercara, había anos, unhas viñas soleadas a un leitón, viñas que subían de patao en patao cara arriba do camiño que baixaba dende o cenobio de san Adrián a Barxacova. 

       Ó Cuco fai un mangado de anos que o levou Caronte na súa barca para a outra banda, non así as viñas do Cuco que permanecen plantadas como a Porta de Alcalá, miralas, miralas vendo pasa-lo tempo, agora vestidas de negro con colgantes de mencía nas orellas esperando ás mulleres da vendima. Todo cambia e morre; porén, mentres cante o cuco, seguirá habendo poesía.

Transtempo

Transtempo, exposición fotográfica no Círculo de Bellas Artes de Madrid. Cristina García Rodero, a súa autora, móstranos unha escolma de fotografías de paisanos, en gran formato, nas que aparecen mulleres, homes e nenos en situacións alleas ó quefacer diario na Galicia rural. Imaxes que foi recollendo Cristina Rodero ó longo dos últimos trinta anos. Porén estes documentos antropolóxicos da intrahistoria do pobo galego non son só unha colección máis dun abano de fotografías calquera. Abofé que non.

Observando, sen présas, os detalles explícitos e mailos contidos suxeridos polo contexto destas estampas en branco e negro de Cristina García Rodero, co seu enfoque artístico, achégannos unhas fotografías tenras e inxenuas, pero tamén ridículas e cómicas vistas con ollos de hoxe, deixándonos amosar por fóra a alma e mailo palpitar do corazón destas persoas convertidas en personaxes.

Os enterros simulados de ofrecidos e mailos velorios tamén aparecen retratados nas caras dos congregados rezando ladaíñas purificadoras ó carón da caixa do finado, aínda que a morte, cos seus ritos sexa considerada na Galicia rural coma algo natural, formando parte do ciclo da vida.

Os días de troula, nos carnavais, amosan con imaxes máis tráxicas que cómicas: os disfraces aparentan o desexo de vivir outra vida mellor, como se quixer mudar de pel para entrar noutro rol, malia de que o destino os enraizase nunha terra de minifundios que daban un froito escaso para subsistir, soportando unha vida estancada de miseria herdada dos seus devanceiros. Así que, as máscaras teñen un ollar perdido e esperpéntico correndo, ó tolo de acó acolá, polos camiños de vilas e aldeas que conducían ós eidos, sen escapatoria posible destes lares cerrados.

En toda a mostra fotográfica, aparece rodeada dunha aura triste, de cor gris, de liturxia arcaica, mestura de maxia e relixión, oficiando ritos que levan como parella o medo ó descoñecido. Ignorancia contra a que loitou tempos atrás a pluma do pai Feijoo. As mesmas máscaras dos felos dos carnavais foron debuxadas para asustar e mete-lo medo no corpo dos nenos. Non, si?

En resumo, imaxes conxeladas dunha Galicia, quen ben podía ser calquera aldea do mundo, varada no medievo que se alongou por riba da metade do século XX. En por iso, esta mostra fotográfica é un documento histórico, quizais, único no seu xénero.

Unha mostra duns tempos serodios, aínda non de todo esvaecidos, do agro galego que de decotío foi de vagar en sen esquecer dos ritos e costumes atávicas.

A exposición de fotografías, Transtempo, de Cristina García Rodero estará aberta ata o 2 de outubro. Se podes, achégate a vela

.