martes, 29 de marzo de 2011

Un riberao de mandarín en China


Coido que foi na década dos 70, dende entón xa medraron os carballos nas fragas da ribeira do Sil, aneis de anos que foron engadindo cada primavera as trabes dos castiñeiros, un feixe de vivencias e de lembranzas, que vén ser o resumo dunha vida regalada del dolce far niente. Naquela fora veranear a Noia (A Coruña), andaría polos vinte anos e pico; malia a miña corta idade, gustaba fumar en pipa gozando dunha vida se preocupación nin ocupación algunha que me puidese desturbar: dende os trece anos, vestín traxe con chaleco e gravata, así pois a pipa non era máis que un complemento da miña indumentaria de señorito, fillo de papá o cal presumía de ser Director da empresa Barreiros, na factoría de coches en Villaverde, Madrid, que me facilitaba a entrada nas conversas, o meu quefacer diario nos cafés con ambiente ‘chic’, de moda en Azca. No verao, mentres os demais da familia untaban o corpo de aceites e tomaban o sol estarricados nas toallas como lagartos encima das tapas das paredes, eu de gravata de flores, entretido no rito de cargar a pipa de caoba,  acubillo dun parasol na cafetería máis próxima, pensando: 'por min que chova e que morran os feos'. Pois resulta que un día daqueles de repouso na praia de Noia, de súpeto amosou un home á miña beira, sentando ao meu carón no velador, un home entrado en anos con barba enguedellada e aspecto descoidado a cada pouco exhalaba pola boca aneis de fume, que axiña seguía cos seus ollos chispos o ascenso a modo de pompas fuxidías de xabón que remataban, disipadas, no anverso do parasol; ollos abeirados de engurras, que moito deberon ollar por eses mundos de Deus, fitando nos retallos dunha vida que está a escapar cara ao ceo, da que só vai quedar, ao final, un mangado de lembranzas; un lobo de mar, The old man and the sea, o protagonista do conto de  Hemingway aquí, a miña beira, matinando eu na procura de tirarlle da lingua a un home pecho e resabido polos duros andares dunha vida amarrado en galeras. 

  –A súa pipa exhala un recendo da terra das especias, un aroma que diría eu digno do mesmo Fu Manchú, y perdoe vostede a miña indiscreción, pero de que marca é o tabaco  que  gasta vostede?

  –Do que encontre– contestoume, lacónico, con cara de poucos amigos. Así e todo, a conversa seguiu por distintos rumbos: o rito e forma das mellores pipas, a variedade de tabacos até quedarmos calados como pedras... mais axiña nos veu ó caletre de ámbolos dous  o recurso de utilizar o comodín do tempo, mentres pensaba para os meus adentros como petar na porta da súa vida paseniño e con tento, polo si ou polo non, non tería aquel home reparos en destecer algún retrinco da súa vida, que se prometía azarosa en comparanza coa folganza de meu.

  –A que se dedica vostede, de que vive?

  –Agora, vivo das lembranzas, díxome cun sorriso contido e, despois dun bocado, engadiu: antes fun mariñeiro…, un mariñeiro curtido nos mares de Ceilán e de China, habería de gardar no súa cachola un feixe de historias e de anécdotas engaiolantes como as Mil e unha noites contadas como se for a mesma Xerezade que debullaba contos de nunca acabar, pensei para os meus adentros. Okey, lle dixen interesado na conversa.

  –Pois, escoite a este vello mariñeiro que terá novas para sete netos até que retornen da ‘mili’, abofé que si: a min botáronme ó mundo nunha aldea de Parada de Sil, en san Fiz, parroquia de Sacardebois alí foi onde ollei o mundo por primeira vez…, así polas boas comezou a parolar o vello mariñeiro coma un descosido, que fale até quedar seco, pensei, limitándome en acompañalo con acenos de aprobación ou de sorpresa, segundo conviñese, non se fose engurrar deixándome a velas vir no medio do conto coa boca aberta coma un parviño... aínda lle era un rapaz co queixo lampo, ó solpor botaba as nasas e ‘galaritos’ que amañaba eu como podía nos remansos do río e, coa dorna arranxada co toro dunha caracocha de castiñeiro, apañaba unha puñada de troitas e mais outra de anguías que vendía nas casas con haberes da contorna, para as mesas das xuntas de cregos e para outra xente señorita de maos brancas, algún médico e así. Porén, un bo día determinei deixar as pobres pesqueiras de augas doces, onde antano os freires de San Adrián seica ripaban un peixe por cada 10 que pescabas, a xente estaba farta de décimos, primicias e de gavelas, a riqueza ceibe está no mar das Rías Baixas, me dixen. E claro como non hai dúas sen tres, un bo día brindáronme a posibilidade de me enrolar nun barco conxelador, a bordo do cal percorrería medio mundo: Islandia, Terra Nova, Extremo Oriente. Unha viaxe ao mares de China, ida e volta, duraba oito meses ou máis, pois de cando en vez, había que loitar coas galernas e tormentas de ventos e treboadas dos monzóns, buscando lugares de abrigo, repousando días ou semanas, varados nun porto dunha illa perdida no medio do mar océano até que Neptuno e mais Eolo, deus do mar e Eolo do vento, unha parella que van ganchete  dando vida ó océano, recuperaren a calma cos sacrificios de mariñeiros cobrados no fondo do mar, como viñera sucedendo nos últimos miles de anos dende antes dos comerciantes fenicios percorreran o Mediterráneo.

   O vello mariñeiro parecía un rapsoda consumado coa fala fluída, rebobinando a moviola da súa vida a ceacú, mentres estaba a recordar tempos pasados da xuventude; nunha pausa, fíxome un aceno coa mao para que fose ó seu carón. Sentado a súa mesa, intentei preguntarlle por algúns pormenores do que estaba a narrar, pero paroume en seco, dicíndome: Non me cortes, mamón! que perdo o fío do conto, queres ouvir o que estou a contar de punta a cabo? Pois, entón escoita e cala. Axiña de prender outra pipa e de beber uns grolos do segundo cuba libre, continuo debullando outras lembranzas: Nunha desas viaxes a China, amenceu un día caloroso e apracible, pero pasadas unhas horas, de súpeto o ceo empezou a escurecer, e deseguida, a temperatura baixou de golpe. Aos poucos, comezou a soprar una ventada do demo, acompañada de abundante auga: eran os síntomas claros de se aveciñar unha galerna. Sen tempo que perder, puxemos rumbo a toda máquina ao porto de abrigo máis próximo para nos resgardar do temporal, recalando nunha das moitas illas habitadas que hai ciscadas nestes mares da China continental, non lonxe de Taiwan. Amarrado o barco no peirao, lavamos a cara, mudamos de camisa e de pantalón para baixar á terra decentes e limpos como Deus manda: pasaran tres meses sen atracar en porto algún, tres meses loitando coa pesca e co mar que non se deixa roubar pola boas, no maxín dun home mozo, mentres un baila ó vaivén de Eolo, o debuxo duna rapaza que sorrí agarimosa que aparece e desaparece na branca escuma das olas: eran moitos os días e mailas noites, illados no medio do mar océano... como resultas do que estou a contar, despois da sobremesa da cea, fomos na procura dos establecementos 'sociais', non de geishas educadas en falar como princesas e servirnos o té con moita cerimonia. Non! Os lobos do mar, famentos de cariños e desafogos, tanto tempo contidos, non buscamos modais prosmeiros.  A rúa aparecía abeirada de moitos lucecús de neón, cos ollos abertos, mirando en fite ás mozas  chinesas, máis ben aparvados por non estaren afeitos a tales enredos, mozas todas branquiñas, engaiolados con elas no maxín de corpo enteiro, que o mar é cativo como a quina, ruín e traidor: hai que esquecer os momentos a bordo que agora toca cargar as pilas para outras singraduras vindeiras –pensei con razón dereita; mentres, a puñada de mariñeiros camiñaba de troula polo barrio chino, onde se vendía o amor por catro cadelas, mais non se trafica co amor: o amor regálase, pensei en lei dereita. Nesta rúa atopamos un home vestido co traxe típico de mandarín, tocado de bonete, cun prominente mostacho e unhas poboadas cellas negras, que non paraba de facer flexións, dobrando o corpo cara arriba e cara abaixo, coas palmas das maos xuntas coma un bendito; vendo ao tal home daquela guisa, botámonos a rir orneando coma burros, soltando as consabidas paridas en galego: “a cona que te pariu que tranquila debeu quedar! Carallo de mandarín, que ben me viñas para sacar o esterco e sementar as patacas…!" e mais outros dicires de noso.  Pero cal non sería a nosa sorpresa, ao decatarnos de que o mandarín viña cara nós cos brazos abertos, chorando, mentres berraba coma un cabrito que el tamén era galego, cousa nunca vista en ningures un chino galego, por dentro do disfrace, un galego ben cuspidiño, que medrara como mozo e como mariñeiro no mar de Rianxo, mais che digo que o pasmo foi maiúsculo tamén para o intruso mandarín que non paraba de preguntar de onde carallo vimos sendo, como chegáramos alí, mentres nos empurraba coas maos para dentro dun local de alterne; cando se empezaron a amainar primeiros momentos de euforia, algúns dos mariñeiros déronlle as explicacións da nosa inesperada arribada, aínda que a maior parte dos mariñeiros desapareceron polos recunchos do local, abrazados ás mozas de ollos resgados, servidoras de Venus. Logo, o mariñeiro galego, convertido en mandarín, colleu un cartel dun armario e, axiña, saíu á rúa: “Aforo completo, reservado o dereito de admisión”, coido que rezaría o cartel colgado da porta, porque daquela, nin agora, estou a comprender chino, sen embargo abofé que non che debe ser tan diferente do galego, escoita: “Énchame esta botella de esencia de lagarto, díxenlle o outro antonte na tenda china; axiña volvo, que teño que facer un recado. Un bocado despois, pregunteille ó tendeiro: Enchíchela?... 'Enchina', contestoume o chino, en chino”. O mariñeiro de Rianxo falaba o mandarín coma un papagaio, intercalando, iso si, os carallos que lle cumpriran a modo de comodíns, resultando tal xeito de mestura motivo de mofa e divertimento: canto máis se enfadaba, botando carallos, me cago en... e me cago na..., máis rían os chinos, non habendo forma nin maneira de arranxar aquela zarangallada. “Sentado na barra con outros mariñeiros, convidados a unhas copas, comentaba: veño de Rianxo, mariñeiro de toda a vida. "Un día de galerna quedei aquí, en dique seco. A tormenta pasou en poucos días, o barco de pesca esperou unhas horas no peirao coa sirena chamando por min, pero eu, mentres, estaba a durmir, coa cabeza no aire, ó carón da filla do patrón. O barco terminou por botarse ó mar aberto sen o mariñeiro de Rianxo e, agora, aquí me vedes, feito un home de negocios, casado e con tres fillos medio chinos e medio rianxeiros. Dende hai catro anos, o local é meu, as mulleres son libres: veñen á tardiña, falan cos clientes, fanse convidar, de cando en vez agarran a chave da alcoba, aparecen e desaparecen da sala e así un día e outro tamén. Aquí son un home moi respectado. A Galicia, se é que algún día me dá por retornar, só será para que os nenos saiban das miñas raíces.

   E disque os mariñeiros galegos non saíron do local ata despois dunha semana. Comidas e ceas a base de chourizos e lacón de Lalín, patacas da Limia, viños tintos de mencía de Amandi, brancos de albariño, mariscos, pulpo á feira, queimadas oficiadas de conxuro dos mares océanos de santas compañas. Viandas e bebidas traídas da despensa do barco, fondeado no peirao. Días de lecer, de enchedelas, de fanfarras e de repouso en compaña de fermosas ninfas de Venus coas que cada noite intimaban: primeiro, tentando o mapa de releves e, logo, mergullando baixo as cartas mariñas de fondeo, esta era a derrota a seguir encomendada polo capitán, home experimentado nestas loitas. 

Esta foi a historia contada polo vello mariñeiro de Rianxo a don Eduardo Castro del Prado, por entón un mozo. Dous homes con pipa, cadaquén nun extremo do bambán da vida, pero ámbolos dous amigos dos contos xurdidos dos fumes de cachimbas do sol nacente. 



martes, 22 de marzo de 2011

Casa de Viana, lembranzas


                                                        (Foto de Alberto Fraga)
Os miúdos da casa son listos como allos e, como queren saber máis, non paran de preguntar isto e mais aquilo, pero tamén son amigos de brincadeiras e de Bob Esponxa. Inocentes, alegres, enxeñosos e mais soñadores son adxectivos que lles cadran. 

Os nenos van cedo ó leito, como as galiñas: sonos con soños que tecen historias dende o solpor ata que os raios do sol irrompen, intrusos, polas físgoas das contras de madeira da Casa de Viana. Sonos longos de neno, onde espertan os soños a cabalo do maxín; encontros nos cruceiros de vaivéns que son de seu; viaxes a lugares, de acó e de acolá, fuxidíos como lóstregos, alumeando camiños de cores. Despois de vagaren dun lugar a outro, o ollo do sol comeza abrir: a alba vai gañando rango para disipa-las tebras, o amencer de pico de galo vai corta-lo fío de Ariadna, guía dos soños de neno perdido nun dédalo de imaxes esvaecidas; porén, pouco a pouco vai abrindo os ollos, intentando recompoñer o crebacabezas de historias sen rematar, entrecruzadas e caprichosas, absorto mirando cara ó faiado de táboas e pontóns que se entrelazan, como os soños, no teito da alcoba.

Malia de vestir os nenos de branco na pía bautismal, a cor da pureza e da inocencia, a medida que van medrando, tamén se lles vai pegando a malicia dos adultos. 

De cando neno, aínda coa alma cándida, que din que conservo, lembro o namorisco de tódolos integrantes que por entón vivían na miña casa, mentres estou a ollar o mesmo teito da alcoba, onde durmía e soñaba, vai xa un feixe de anos. 

Advertencia: de ser ti un home recatado e corto de miras, de ser ti unha beata ou muller prosmeira, as boas costumes e bos dicires de antano aconsellan de non seguires a ler o que a continuación vén escrito, arte do mesmo diaño: pode ser materia de pecado mortal. Dito queda.

O touro e vaca teñen unha relación rápida, limpa e nobre. A vaca queda engruñada un anaquiño como intentando prolongar o clímax do emparellamento, con perdón. De ser un xato, despois do impulso, ó touro quédalle a cara de parvo: ollos grandes e inexpresivos ollando o infinito. 

Os porcos, mellor será que non sigas lendo, teñen unha relación máis larga e cocha: espumallos, na boca; berbequí, de minga. 

          (Este inciso non vén ó conto, son cousas de meu, pero se ti quixer cebar unha rella das parideiras, antes tiñas que capala para que a carne non tirase a bravío. Entón, había que chamar ó Grilo de Castro, capador de dedos larguiruchos que metía no bandullo da rella buscando as empreñadeiras, que por fin sacaba para  fóra co gallo de cortalas ó rente coa navalla capadoira. Ás veces, facíame o valente tirándolle do rabo, mentres ollaba de esguello aquela carallada.Cando alguén falaba co Grilo do seu oficio, contestaba el con retranca: “Son capador para servilo a vostede”).

          O can coa cadela non o fan con camisinha, que non estamos nos carnavais de Río, pero si con superglú: teñen unha relación de vínculo que os atan.

As galiñas son unhas ninfómanas. Certo. Tódolos días demandan o choio. Porén, o rei do poleiro, o galo, maraxá de harén de plumas, sátiro e chulo de  pitas, sabe corresponder a cada unha delas. 

          No curro tamén nos hai suicidas.Ó terceiro impulso, un síncope mortal chímpaos para atrás, quedando unha miguiña mortos coas patas cara arriba, pero deseguida resucitan os coellos para volver a facer das súas.

           Na casa hai outra parella, a muller co home e mailo home coa muller, que tanto monta Sabela como Fernando, e disque tamén se dan outras xuntanzas noutros lares, mais eu non che podo dar creto delas, dada a miña ignorancia das reviravoltas nos tálamos de agora. E ti, que…?



                                                                  


    

    

martes, 15 de marzo de 2011

Ordes, memoria histórica



Mi abuelo, Jesús Castro, al cabo de los años decidió confesarse en Ordes. No quería llevarse el secreto más guardado a la tumba, donde se le echaría tierra encima y, tapado con una pesada losa, quedaría eternamente sellado.
       
Mi padre era mecánico de profesión: un avispado lince trucando los motores Perkins de gasolina, americanos, en motores diesel, más resistentes y de menor consumo, para los camiones y ómnibus de Barreiros, la nueva fábrica de automoción de Villaverde Alto, empresa puntera en el régimen autárquico franquista. Años antes, había dejado de trabajar en los Talleres Castro de Santiago, propiedad de mi abuelo, donde aprendió el oficio. Mi abuelo nunca perdonaría a su hijo pródigo el abandono de la empresa familiar, cortando la relación de raíz y desheredándolo al final de sus días. 

Era verano y hacía calor en la villa de Órdenes. Después de la sobremesa, salimos al jardín a tomar el fresco. Al poco rato, los demás familiares se fueron metiendo en el chalé a echarse la siesta. Sólo habían pasado dos días que habíamos enterrado a mi abuela, por este motivo había acudido a Órdenes desde Madrid. Mi padre no pudo o no quiso asistir al entierro de su madre y delegó en mí. Ya se sabe, los rencores, las intrigas, las envidias, las desavenencias a la hora de heredar, al final, rompen las familias más unidas. Mi abuelo y yo nos habíamos quedado solos, sentados uno frente al otro.   

  – Lo que te voy a contar –me dijo– no se lo dije a   nadie.    Casi cuarenta años he guardado este secreto, que me roe la conciencia, desvelándome cada madrugada, sobresaltado, esperando que amanezca sin poder conciliar el sueño.


– ¿Qué me quieres contar, abuelo? 

– La guerra, ¡la jodida guerra! He matado a un      hombre. 

– ¡Cómo…!   

“Cuando estalló el Movimiento Nacional– comenzó  a narrarme sus batallitas, sin prestarle mucha atención, observando su cara surcada de arrugas, huellas que fueron dejando los avatares de una vida, quizás nada fácil– escucha, hijo, al comienzo de la Guerra tenía yo un taller mecánico en Órdenes y dos coches, un pequeño utilitario para el servicio del taller y un Ford T Sedan de siete plazas que usaba para el transporte de viajeros entre Órdenes y Santiago. Los que sabíamos connducir en el pueblo éramos tu padre, que desde los trece años conducía sin carnet, y yo como es de suponer. Como apenas había coches, tampoco hacían falta conductores.


Una mañana se presentó la Guardia Civil en mi taller con una orden escrita para requisar los dos vehículos de la familia, advirtiéndome de la obligación de presentarme en el  cuartel cuántas veces fuese llamado, de día o de noche, considerándose la posible ausencia como  motivo de consejo de guerra. 

Una noche, a eso de las tres de la madrugada, me seguía contando mi abuelo, se presentaron dos números de la Benemérita en mi casa y con las culatas de los mosquetones empezaron a aporrear la puerta,  llamándome a gritos. “Vístete rápido y acompáñanos, que tienes un servicio”.

Una vez montados en el Ford, me ordenaron que me dirigiese a casa de un vecino del mismo pueblo, hombre poco amigo de misas y de entierros (mi abuelo me dijo los nombres de los dos guardias civiles y del vecino que fueron a buscar de madrugada a su casa: doy gracias a Dios de no acordarme cómo se llamaba ninguno de ellos). 

La puerta de la casa del paisano de Órdenes, denunciado por antiguas rencillas o por rojo, era de madera reforzada con clavos. Los golpes secos con la culata de los mausers en los remaches de la misma resonaron amenazantes y metálicos, rompiendo la quietud y silencio del pueblo, sonidos agoreros de paseos nocturnos y de vergonzosa aplicación de la ley de fugas, que se repetirían noches sucesivas a la madrugada.

El paisano, que tenía como únicos amigos a los libros y a los periódicos, se asomó en paños menores a la ventana, para preguntar qué era lo que querían a esas horas. Vístete y acompáñanos –le dijo uno de los guardias, el de mostacho oliendo a azufre–. ¿Por qué me buscan a mí, si yo nunca le he hecho un favor a nadie? –Insistía desde la ventana–. El otro guardia, que no era de mejor calaña, añadió con retranca: se non queres vestirte, dá igual, que para onde vas ir…

Me entran ganas de llorar, recodando esta escena, sentado al volante del Ford  con el motor encendido, sin poder hacer nada para salvar al vecino que conocía desde la escuela. Cuando salió de la casa, lo esposaron con los brazos a la espalda y lo metieron en el asiento corrido de atrás: los dos agentes tocados con tricornio uno a cada lado, como era preceptivo en las ordenanzas de la Guardia Civil. 

Toma la carretera de La Coruña –me dijeron a secas– pasados unos kilómetros, volvieron  abrir la boca para indicarme que me desviase por un camino rural que había a la derecha, lleno de baches y embarrado, circunstancia que aproveché para dejar que se calase el coche, quizás así podría salvar a mi vecino de la muerte. 

Se ha calado el coche, hay que bajar a empujar –les dije–. Así  lo hicieron, después de dejar los fusiles en el maletero. El coche no mostraba trazas de arrancar. El guardia de bigote insistía con la manivela una y otra vez, el otro, mientras, quitaba unas piedras del camino, pero el coche no encendía, porque, a propósito, le había cerrado el contacto. Momentos de oro que aproveché para decirle a mi vecino que saltase del coche y que se escondiese entre la maleza, que le iban a dar el paseo de un momento a otro. ¡Por Dios, huye de una vez! –le susurraba–. Todo en balde, porque no conseguía que desapareciese de mi vista, adentrándose en la arboleda y monte bajo de la fraga que se extendía a lo largo de la pista forestal, un lugar propicio para esconderse, pero aquel hombre aterido de miedo no paraba de repetir como un poseso: “nunca fixen favor a ninguén, nin a ninguén lle pedín favor algún…” 

El guardia de mostacho, con la mosca ya detrás de la oreja, abrió la portezuela del coche con desaire y me amenazó, apuntándome con el dedo, con fusilarme a mí también, si no volvía encender el maldito coche. Miré hacía tras, pero aquel hombre de letras, asustado, seguía con la misma letanía: “nunca fixen favor a nadie, nin a ninguén…” 

Ante tal situación, no tuve más remedio que darle al contacto e indicarle al guardia que le diese de nuevo a la manivela, el coche encendió a la primera vuelta, los guardias sonrieron con un mohín burlón y asesino mirando al prisionero.

Abrieron las portezuelas del asiento de atrás, se sentaron uno a cada lado y me mandaron recorrer un kilómetro más o menos. A la altura de un barranco, me ordenaron: “para y enfoca ese silveiro que hai nese valado”!
“Baixa do coche, que chegou o momento do paseo, bolchevique de merda!” –oí que le increpaban–. A los pocos minutos, se oyeron dos detonaciones de fusil y a continuación, un disparo seco de gracia.

Luego, los dos guardias civiles colgaron los máusers del hombro, subieron al coche y se fumaron sendos pitillos sin decir palabra. Mientras regresábamos al pueblo, callados como en un velatorio, sentía frío en todo el cuerpo, los picoletos no sé lo que sentirían, estaban obligados a cumplir las órdenes en un pueblo en guerra que se llamaba precisamente, Órdenes.Tampoco para ellos había escapatoria

Aquí no ha pasado nada, me advirtieron, antes de bajar del coche: a boca pechadiña, pola conta que che ten! Así fue: cuarenta años sin decir ni pío, hasta hoy que estoy soltando cuerda a ti, mi nieto mayor, a quien quiero pasar el testigo de mi secreto".

Después de esta dolorosa confesión, mi abuelo bajó la cabeza, la cogió entre sus manos y se echó a llorar como un niño.

Pasado un tiempo le dije a mi padre, Marcial, lo que me había contado mi abuelo, mientras él me escuchaba, notaba yo que se iba poniendo cada vez más serio, cambiándole el semblante a paso acelerado, haciendo gestos que no sabía cómo interprtar. En una pausa, me interrumpió para decirme: “cuando no iba tu abuelo, porque decía que estaba enfermo o llegaba ebrio a casa, gritando como un loco de atar, tenía que ir yo, con solo quince años, a dar el macabro paseo horas antes del alaba. Mi padre tenía miedo a las represalias de algunos vecinos, yo creo que estaba un poco tocado debido a la guerra. Si me negaba, él sabía cómo convencerme con la correa del cinturón: la dictadura había entrado en mi casa mucho antes que la de Franco”.

Cuando los guardias civiles consideraban el momento y sitio oportunos en las afueras de la villa de Órdenes, me indicaban que parase el coche, el grande o el pequeño, según el número de viajeros que iban dar el paseo al más allá: deixa os focos do coche encendidos e enfoca ese valado. Luego se escuchaban las voces a gritos de los guardias y, momentos después, los disparos.

Pero antes de fusilarlos, uno de los guardias solía decirme: Marcialiño, ti mira pra outro lado.

(Eduardo A. Castro del Prado, el nieto que escuchó la confesión a su abuelo, me ha dado este testimonio de la Guerra Civil).

mércores, 9 de marzo de 2011

A ponte de Misarelas

                                                       Fotografía de Antón Rodicio
Hai un lugar na Ribeira do Sil que está espertando a atención de moitos visitantes. Me refiro ó canón do Mao, para os ribeiraos, o río pequeno o das troitas, río humano, que para grande, máis arrogante, gran canón y señor río está o río Sil, que nos acompaña como un pai no quefacer diario, aquí en Sacardebois, á beira das casas.
 
     A pasarela de madeira que, a modo de serpe, acompaña a baixada do río Mao está a gustar a naturais e foráneos. Certo. Os videos do Caserío da Castiñeira e mailas fotos dos turistas, amantes das andainas, colgadas na rede, dan testemuño desta obra e, mesmo, a recuperación da fábrica vella da Fenosa para o concello de Parada de Sil como albergue, sen esquecer a descuberta arqueolóxica do cemiterio medieval de San Vitor: lugares engaiolados de maxia, propios da Ribeira Sacra, a unha carreiriña de can uns dos outros, na contorna da parroquia de San Lourenzo de Barxacova.  
 
     Sen embargo, estarás comigo, volvendo a pór os ollos, e mailos pés, na pasarela,  esta longa beirarrúa elevada de táboas parece, ó lonxe, unha pegada caprichosa do home que deixou, así como non quere a cousa, para profanar un  entorno virxe dende os tempos de María Castaña; que queres que che diga? un sendeiro practicado ó pé do río, coido eu, que lle cadraría mellor, non si? porén, unha cousa é dicilo e outra é contar cos cartos, que cando un se pon a remexer na terra, o orzamento das obras, a maioría das veces, tira para atrás a moitos proxectos xurdidos con cabeza e sostenibilidade, doutores ten a Igrexa, mais como dicía o meu pai: "Cousa feita xa non mete présa".  
 
     Noutros tempos, baixando o río Mao dende a estrada cara Barxacova, a medio camiño da pasarela actual, había unha ponte de madeira na altura onde as augas baixaban fuxidías, mexendo en fervenzas, e disque de aí vén o nome de Miserelas, Misarelas, Mixarelas, 'Ponte de don Pedro' ou como demo se chamase naquela.  
 
     Hai un documento na Casa de Viana, Libro de apuntaciones sobre el puente de Misarelas, máis que un libro, un pequeno caderno con anotacións dos pormenores da súa construción. Algunhas destas “apuntaciones” están recollidas no seguinte texto: En septiembre de 1879, tras el derrumbamiento del puente sobre el río Mao en el camino real que iba a Cristosende, se procedió a la subasta para la adjudicación de uno nuevo. Don Pedro de Viana la ganó por 2900 reales de costes, obteniendo beneficios en la obra y siendo el director de las mismas, llevando una minuciosa cuenta de las dificultades de la obra y de sus costes. Para diciembre del mismo año, para alivio de las autoridades del Ayuntamiento de A Teixeira, la obra ya estaba concluida, Eduardo A. Prieto González, Historia de la Casa de Viana.

     Neste lugar, en cada banda da ponte de Misarelas, había antano dous vilariños, e conta Helito de Sacardebois, ebanista primoroso, restaurador de retablos, sabedor e dicidor de lembranzas e capaz de andar a ceacú até o século XVII na procura de xunguir xenealoxías, dicía que  Helito, tío de Antón Fernández, Presidente de Cantigas e Agarimos, leitón de nai e ribeirao por parte do pai, rememora unha lenda que ten visos de ser certa nos tempos nos que sucederon os feitos, que son os que seguen: 
   
     "No vilariño de acó, seica vivía unha moza moi fermosa, de nome María, de longos cabelos dourados, luceiros azúes, pícaros e engaiolantes, lucida de peitos por adiante e ben contornada de nádegas, que daba gusto vela sorrir con aqueles beizos de fresa, ó tropezar con ela no medio da ponte, a cabalo do burro, cando volvía do monte coas ovellas, cantando ou asubiando réplicas de sons polifónicos de chíos e rechouchíos de xílgaros e pitorreis empoleirados nos bidueiros que medraban á beira das augas cristalinas e brincadeiras do río Mao, que por entón baixaban máis bravías e rebuldeiras polos reconcos do seu leito natural, non como agora que son roubadas por baixo da ponte de Conceliñas, sangrando o río por unha canle que alimenta a central do Regueiro en aras do rol que marcan os tempos.

     "Na aldea de acolá, moraban tres veciños. Xente moza, só un, o Xosé. Un rapazolo  traballador, andaría polos vinte anos, herdeiro de catro viñas de tres cavaduras; dous lameiros ladeiros para o burro e seis ovellas; unha corga para o outono cun manancial no cima, que secaba no verao; un souto con seis castiñeiros, catro deles xa caracochas, enxertados de novo de castañas serodias, tardías en pingaren, vinte anos esperando en poder xuntar unha puñada, castañas serodias das mellores, con moito futuro, iso si; dúas hortas con catro regos de coias e mais dous pataos sen beneficio, na sombría, onde só medraban as silvas e mailos fentos e, no verán, un niño rebulindo de cobras.
   
     "Era Xosé un mozo máis ben achaparrado, porén, como di o outro, boi pequeno, corna grande, pola lei da compensación de tributos, con maos de ferro para a labranza, malia de ser, iso si, máis ben pecho de carácter, de pouca parola, matinaba moito e falaba pouco, por iso a diario chamábanlle 'Pepiño', sen chegar a pecar de parvo, que en razón dereita non era desa condición. Dende uns meses a esta parte, sentía un non sei que no corpo, e mais un requeimar no caletre, por causa da veciña doutra banda do río, a única moza, e por tanto a reina do lugar, compañeira de xogos até había ben pouco, que andaba a facerlle as beiras, pero non atinaba en darlle palabra como resposta ó seu sorriso de donaires de femia, por máis que o pai teimaba en darlle consellos, por gustarlle a María tanto ou máis de nora que ó fillo de noiva, con todo e iso, o mozo só tiña arrestos para espreitala tralo ollo de boi dunha caracocha, cando a María, núa, se refocilaba nas fervenzas do río como unha fermosa ninfa de augas doces e frescas, nas horas nas que apertaba a calor, despois do almorzo, pasadas as festas de San Xoán de Barxacova.

     "E di a lenda que, un bo día, encheu o peito de aire fresco para dar un paso de home varudo de pelo en peito, como debe ser, así que chegou á casa e dille ó pai: "Pai, hoxe fodín á María", con perdón. O pai, arreguizando o ceño, fitou no fillo, inquedo, e este contestoulle axiña deixando ó pai pampo coa boca aberta: “Cando estaba na bicha  do cabo da ponte, vin a María doutro lado, saquei o carallo para fóra e berreille: María.... fódete”! que desta guisa falaba 'Pepiño'.
 
     "E din os dixomedíxomes da xente da contorna que a María, ó ollar aquel bicho furón amosando a cabeza, de feto de cíclope de un só ollo, buscando guerra entre as pernas do Pepiño, entráralle o medo no corpo, polo que determinou falar co cura de que lle vira a cara ó demo, e como resultas da confesión atopou como vía de escape meterse a monxa nas Clarisas do Mosteiro de Monforte, onde fixo votos para casarse con Deus, a quen só lle debería ofrecer pola noite aperturas de cantos gregorianos en tetragramas de laudes e maitines, e disque a nai superiora do convento lle engadira,  despois dos votos, o nome Fríxida, dicía o mozo que a María tiña averiado o punto de ignición. María Fríxida, pois, sería en adiante o seu nome para servir a Deus…e o Pepiño tocouse o carallo! 
 
     "Por outra banda, o mozo da ponte de Misarelas, anos despois, foi casar cunha viúva aínda de bo ver, que lle cumpría nos eidos un home varudo, de maos encalladas, e un consolo de caricias na cama non vendo esta muller, coñecedora das reviravoltas do fornicio, cancelas nin atrancos, antes ó contrario, en ter que velas no tálamo da alcoba co falo de Pepiño, como se estiver aberta ós dereitos de pernada co mesmo rei Príamo.
 
     Ó final do conto, despois de tanta leria, espero que non me acuses de que cando falo do falo do Pepiño non me deixo comprender de qué carallo falo con este enredo de falar. En resumo, que se non estás a entender un carallo, falo dun carallo XXL, dun pao ferro de erguer as pedras, con perdón, que despois de botar a lingua a pacer, non vou rematar o conto coma un anxo bendito, non xa! xa sei que me vas mandar ó inferno no facebook, negándome 'me gusta'.  

     Con todo e iso, despois de escoitar a lenda, quero deitarche na orella esta última reflexión: "Manda carallo co Pepiño, non é!, quente coma un roxón arroupado pola viúva, alegre, naquelas noites longas de inverno, pechas como a boca dun lobo no canón do Mao, onde a néboa adoita botarse a durmir de lusco a fusco, preguiceira, sen présas en erguer da cama do río..., mais isto que quede entre nós, e ó carallo...!"

domingo, 6 de marzo de 2011

Os últimos carros da Ribeira do Sil


Os carros en Galicia xa deixaron de rodar hai anos, así cantaban nos camiños e corredoiras na época dos avós, pica nas palabras subliñadas, se ti quixer escoitar sons doutros tempos: o carro de Requián cos pescuños apertados: árdelle o eixe, carallo!